voyages... voyages...: czerwca 2020

sobota, 6 czerwca 2020

Sanok - Skansen / wystawy

Zwiedzanie Muzeum Budownictwa Ludowego (skansenu) w Sanoku nie byłoby kompletne bez zwiedzenia znajdujących się tam dwóch wspaniałych wystaw, szczególnie wystawy "Ikona karpacka". Prezentowane są na niej ocalone z pożogi wojennej oraz późniejszych dewastacji i kradzieży bezcenne ikony ze zniszczonych i istniejących obecnie dawnych cerkwi greckokatolickich tak licznie występujących na terenie Podkarpacia i wschodniej Małopolski. Z bogatego zbioru starałem się wybrać, moim zdaniem, najciekawsze. Ikony te prezentuję w kolejności chronologicznej dla ukazania zmieniających się trendów oraz tendencji i gustów jakie ewoluowały na przestrzeni blisko 600 lat. Pod ikonami podaję wiek ich powstania i miejsce skąd pochodziły oraz daty powstania lub zniszczenia ostatniej istniejącej tam cerkwi. Nie znaczy to, że dana ikona pochodzi z tej ostatniej świątyni. Wiek drewnianych cerkwi wynosił średnio od 100 do 300 lat. Na miejscu starej zniszczonej wiekiem, pożarem lub wichurą stawiano nową. Stare ikony przenoszono do wnętrza nowej, na strych, rzadko niszczono. Często ikony ze starego ikonostasu trafiały na ściany nowej świątyni lub do bocznego ołtarza. Zdarzały się też przypadki przemalowywania ikon jeśli wcześniejsze uznano za nieładne lub przestarzałe, co zależało od gustu parocha lub parafian.

Siedziba galerii "Ikona karpacka". Ten drewniany budynek w sektorze Dolinian MBL pochodzący z Nowosiółek w pow. leskim został całkowicie przebudowany wewnątrz i zaadaptowany na nowoczesną galerię sztuki, spełniającą wszystkie wymogi ekspozycyjne i bezpieczeństwa.

Zdjęcia czterech istniejących drewnianych cerkwi, z których mogą pochodzić niektóre z prezentowanych niżej ikon

Ściana zaaranżowana częściowo na wzór ikonostasu z zestawem najstarszych ikon z XV w., które rozpoczynają ekspozycję.

U góry fragment Deesis z Paszowej, poniżej Matka Boska Hodegetria z Żohatyna, Mandylion z Krempnej i carskie wrota z Bałucianki.

Św. Mikołaj z klejmami (scenami z życia świętego) z Żohatyna (XV w.). Żohatyn to wieś w pow. przemyskim, gmina Bircza, lokowana w XV w. na prawie wołoskim. Sądząc po zachowanych w skansenie ikonach, już wówczas we wsi musiała istnieć cerkiew. Po wojnie stanowiący większość wszyscy mieszkańcy pochodzenia ukraińskiego zostali wysiedleni. Ostatnia cerkiew p.w. św. Michała Archanioła z 1928 r., opuszczona i nieużytkowana po 1947 r., została rozebrana w roku 1960.

Matka Boska Hodegetria z klejmami (postaciami proroków i rodziców MB) z Żohatyna (XV w.). Hodegetria od greckiego odigos przewodniczka. Jest to obraz przestawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem w hieratycznej pozie (bez kontaktu wzrokowego między nimi). Matka na jednej ręce trzyma syna, drugą wskazuje na niego jako na drogę do zbawienia. Inne wyjaśnienie Hodegetrii pochodzi od nazwy kościoła Ton Hodigon w Konstantynopolu, w którym wg tradycji przechowywany był wizerunek Matki Boskiej namalowany przez św. Łukasza.

Mandylion, czyli wizerunek Chrystusa nie ludzką ręką malowany z Krempnej (XV w.). Krempna to wieś na środkowej Łemkowszczyźnie nad Wisłoką w pow. jasielskim, siedziba dyrekcji Magurskiego Parku Narodowego. We wsi znajduje się dawna drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. śś. Kosmy i Damiana z XVIII w. (zdjęcie cerkwi powyżej). Ikona ta pochodzi zapewne z wcześniejszej cerkwi w Krempnej. Więcej zdjęć i szczegółów w moim poście Drewniane cerkwie łemkowskie nr 18.

Carskie wrota z Bałucianki (XV w.). Bałucianka to wieś na wschodniej Łemkowszczyźnie w pow. krośnieńskim, położona ok. 10 km na południe od Rymanowa. We wsi stoi dawna drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. Zaśnięcia Bogurodzicy z XVIII w. (zdjęcie cerkwi powyżej). Więcej zdjęć i szczegółów w moim poście Drewniane cerkwie łemkowskie nr 19. Również w tym przypadku zabytek pochodzi z wcześniejszej cerkwi. Jest to archaiczna forma carskich wrót - typowe drzwi dwuskrzydłowe zdobione 6 ikonami: u góry "Zwiastowanie", poniżej czterech Ewangelistów. W późniejszych czasach wrota przybrały formę pięknie rzeźbionych w drewnie pozłacanych lub malowanych ażurowych skrzydeł. Dekoracja ikonograficzna pozostała bez zmian.

Św. Paraskewa z klejmami z Żohatyna (XV w.) i św. Michał Archanioł z Nagórzan (XV w.). Nagórzany to nieistniejąca dziś wieś w pow. sanockim. Pod koniec wojny w tym rejonie toczyły się silne walki na froncie niemiecko-radzieckim i między podziemiem polsko-ukraińskim. Pod koniec 1946 r. wioska została doszczętnie spalona przez UPA. Ostatnia murowana cerkiew p.w. śś. Piotra i Pawła z 1848 r. została zniszczona w czasie działań wojennych. Jej ruiny stoją do dziś.

Matka Boska Hodegetria z Rychwałdu (Owczary) z XV w. Jest to ikona w stylu rusko-bizantyjskim i moim zdaniem jest to najpiękniejsza ikona w całej ekspozycji. Owczary (d. Rychwałd) to duża wieś na środkowej Łemkowszczyźnie w pow. gorlickim woj. małopolskiego. We wsi znajduje się jedna z najładniejszych greckokatolickich drewnianych cerkwi łemkowskich p.w. Opieki Bogurodzicy z XVII w. (zdjęcie cerkwi powyżej). Więcej zdjęć i szczegółów w moim poście Drewniane cerkwie łemkowskie nr 16.

Matka Boska Hodegetria z Nagórzan (XV w.). Jest to również bardzo piękna ikona w stylu rusko-bizantyjskim,

niestety mocno uszkodzona. Zachowana część wizerunku ogranicza się praktycznie do przedstawionego tu fragmentu.

ŚŚ. Kosma i Damian z Jabłonicy Ruskiej (XV w.). Jabłonica Ruska to nieistniejąca wieś nad Sanem w pow. brzozowskim.

We wsi istniała drewniana cerkiew p.w. śś. Kosmy i Damiana z 1691 r., zniszczona po 1946 r.

Pokłon Trzech Króli z Cewkowa (XVI w.). Cewków to wieś w pow. lubaczowskim. W latach 1944-1947 toczyły się tu silne walki z oddziałami UPA. Mimo to wieś nie uległa zagładzie, istnieje do dziś. Pierwsza parafia prawosławna powstała tu w XVI w.. Ostatnia drewniana cerkiew greckokatolicka we wsi powstała w 1840 r. Istnieje do dziś - w bardzo złym stanie, kompletnie bez wyposażenia, wewnątrz puste ściany. Nie mam zdjęć tej cerkwi.

Św. Dymitr z Cewkowa (XVI w.).

Św. Bazyli Wielki z Cewkowa (XVI w.). Jest to również moja ulubiona ikona na tej ekspozycji.

Dwie powyższe ikony z Cewkowa wykazują duże podobieństwo warsztatowe i mogły być malowane przez tego samego ikonografa.

Apostołowie z rzędu Deesis z Sokołowej Woli (XVI w.) Sokołowa Wola to nieistniejąca dziś wieś w pow. bieszczadzkim, gmina Czarna.

Ostatnia istniejąca tam cerkiew greckokatolicka p.w. św. Dymitra z 1827 r. zawaliła się w 1973 r.

Św. Paraskewa Serbska z klejmami z Soliny (XVI w.). Solina to wioska w pow. leskim znana z zapory i elektrowni na Sanie. Przed wojną większość mieszkańców stanowili Polacy. Po wojnie wszyscy mieszkańcy pochodzenia ukraińskiego zostali wysiedleni. Ostatnia istniejąca cerkiew z 1937 r. została rozebrana w latach 60. XX w. w związku z budową zalewu na Sanie.

Św. Paraskewa Serbska z klejmami z Krempnej (XVI w.).

Św. Paraskewa Serbska z Ustjanowej Górnej (XVII w.). Ustjanowa Górna to wieś w pow. bieszczadzkim, gminie Ustrzyki Dolne. Znajduje się tu dawna drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. św. Paraskewy z 1792 r. Od 1971 r. pełni funkcję rzymskokatolickiego kościoła parafialnego p.w. Narodzenia NMP (zdjęcie cerkwi powyżej).

Św. Mikołaj z XVII w. - pochodzenie nieznane

Zdjęcia czterech kolejnych cerkwi drewnianych, z których mogą pochodzić niektóre z prezentowanych niżej ikon

Chrystus w mocy z Nowosielców Kozickich (XVII w.). Nowosielce Kozickie to wieś w pow. bieszczadzkim, gmina Ustrzyki Dolne. Ostatnia istniejąca tu cerkiew greckokatolicka p.w. Opieki Bogurodzicy z 1914 r. została przeniesiona do pobliskiej wsi Jureczkowa w roku 1978 (powyżej zdjęcie cerkwi w Jureczkowej).

Św. Jan Chrzciciel Anioł Pustyni z klejmami z Odrzechowej (XVII w.). Odrzechowa to duża wieś położona na Pogórzu Bukowskim w pow. sanockim. Ostatnia istniejąca tu murowana cerkiew greckokatolicka w stylu józefińskim p.w. św. Jana Chrzciciela z 1813 r. istnieje do dziś zamieniona na kościół rzymskokatolicki pod tym samym wezwaniem.

Scena ścięcia św. Jana Chrzciciela na klejmie z powyższej ikony z Odrzechowej.

Św. Jan Chrzciciel z Odrzechowej (XVII w.).

Matka Boska Platytera - pochodzenie nieznane (XVII w.). Jest to ikona Matki Boskiej w pozie orantki
z dłońmi uniesionymi w geście modlitwy z wizerunkiem Chrystusa Emmanuela na łonie, błogosławiącego obiema rękami.

Trimorfon z Krempnej (XVII w.). Trimorfon (z greckiego wizerunek trzech postaci) ukazujący Chrystusa na tronie

w otoczeniu Matki Boskiej i św. Jana Chrzciciela w błagalnej postawie, to centralna ikona Deesis, trzeciego rzędu ikon.

Ikona namiestna św. Jana Chrzciciela z predellą z Ulucza (XVII w.). Muzeum Budownictwa Ludowego posiada oddział terenowy - drewnianą cerkiew greckokatolicką p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego z 1659 r. w oddalonym od Sanoka ok. 20 km na północ Uluczu. Usytuowana poza wioską, w miejscu naturalnie obronnym na szczycie stromego wzniesienia Dubnyk należy do najstarszych i najpiękniejszych zabytków architektury cerkiewnej w Polsce. Początkowo cerkiew wchodziła w skład monastyru bazylianów. Zespół otoczony był dwoma pierścieniami nieregularnych kamiennych murów obronnych. W linii murów znajdowały się dwie bramy wejściowe z drewnianymi wieżami. Nad główną, wschodnią znajdowała się dzwonnica. W 1744 r. bazylianie przenieśli się do Dobromila na Ukrainie, a świątynia służyła miejscowej ludności do roku 1925. Jedna z wież spłonęła tuż przed II wojną światową. Po 1947 r., z polecenia dyrektora tutejszego PGR-u, rozebrano drugą basztę i mury obronne.

Wewnątrz cerkwi zachowały się fragmenty XVII-wiecznej polichromii figuralnej ze scenami "Męki Pańskiej". Duże fragmenty ikonostasu wykonanego w 1682 r. przez Stefana Dżengałowicza i Michała Liszeckiego i inne elementy wyposażenia zostały przeniesione do Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, gdzie są eksponowane w galerii "Ikona Karpacka" (zdjęcie cerkwi powyżej).

Św. Jan Chrzciciele - fragment ikonostasu z Ulucza (XVII w.)

Ikona namiestna Matki Boskiej Eleusy z predellą - fragment ikonostasu z Ulucza (XVII w.). Eleusa (od greckiego eleos - miłosierdzie),

w rosyjskim zwana Umilienije, przedstawia Matkę Boską czule obejmującą Dzieciątko, które do niej tuli swą twarz.

Carskie wrota z Ulucza - część ikonostasu z XVII w. To piękna misterna robota snycerska - pozłacane ażurowe skrzydła drzwi z 6 medalionami przedstawiającymi "Zwiastowanie" i czterech Ewangelistów. Na ościeżnicach namalowane są wizerunki dwóch ojców kościoła - śś. Bazylego Wielkiego i Jana Złotoustego, twórców liturgii Kościoła Wschodniego.

W cerkwi w Uluczu zachowały się kompletne dwa rzędy ikonostasu z XVII w. - Deesis i proroków Starego Testamentu. Deesis z greckiego oznacza błagalną modlitwę. Jest to kompozycja, w której centrum znajduje się Chrystus Pantokrator lub Wielki Kapłan, a po jego bokach stoją Apostołowie orędujący za grzesznych ludzi.

Fragment ikonostasu cerkwi z Ulucza - Apostołowie, lewa strona Deesis i rząd proroków Starego Testamentu

Fragment ikonostasu cerkwi z Ulucza - Trimorfon, centralna ikona rzędu Deesis

Fragment ikonostasu cerkwi z Ulucza - Apostołowie, prawa strona Deesis i rząd proroków Starego Testamentu

Matka Boska Eleusa z Ulucza (XVII w.)

Chrystus Nauczający z Żohatyna (XVII w.)

Sobór św. Archanioła Michała z Dobrej (XVII w.). Dobra to największa wieś gminna w pow. sanockim leżąca nad Sanem ok. 20 km na północny-wschód od Sanoka. Stoi tu dawna drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. św. Mikołaja z 1879 r. , obecnie kościół rzymskokatolicki p.w. Podwyższenia Krzyża (zdjęcie cerkwi powyżej).

Matka Boska Hodegetria z XVII w. - pochodzenie nieznane.

Fragment rzędów prazdników i Deesis z Malawy (XVII w.).Malawa to wieś w pow. przemyskim, w gminie Bircza. Po wojnie wszyscy mieszkańcy pochodzenia ukraińskiego zostali wysiedleni. Znajduje się tu murowana cerkiew greckokatolicka p.w. św. Teodosija Pieczerskiego z 1897 r., zamieniona na kościół rzymskokatolicki. Została ona wybudowana na miejscu starszej cerkwi drewnianej, która istniała do roku 1830. Prazdniki to w ikonostasie II rząd ikon przedstawiających 12 najważniejszych świąt roku liturgicznego.

"Ostatnia Wieczerza" z Malawy (XVII w.). To centralna ikona w rzędzie prazdników, znajdująca się nad carskimi wrotami.

Matka Boska Eleusa z Mrzygłodu (przełom XVII/XVIII w.). Mrzygłód to duża wieś, byłe miasteczko nad Sanem w pow. sanockim. Od XVI w. istniała tu drewniana cerkiew prawosławna. W XVIII w. była to już cerkiew greckokatolicka, która spłonęła w 1893 r. W 1901 r. wybudowano nową cerkiew murowaną p.w. Zaśnięcia NMP. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej została zamieniona na magazyn, obecnie opuszczona popada w ruinę.

Ikony św. Michała Archanioła z Tyrawy Solnej (przełom XVII/XVIII w.). Tyrawa Solna to duża wieś w Górach Słonnych w pow. sanockim. Na jej terenie występują słone źródła, z których w przeszłości pozyskiwano sól. We wsi znajduje się dawna drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. św. Jana Chrzciciela z 1837 r. Obecnie pełni ona funkcję rzymskokatolickiego kościoła filialnego parafii w Mrzygłodzie (zdjęcie cerkwi powyżej).

Św. Mikołaj z XVIII w. - pochodzenie nieznane.

Św. Mikołaj z Żohatyna (XVIII w.)

Św. Dymitr z Żohatyna (XVIII w.)

Zdjęcie z krzyża z Żohatyna (XVIII w.)

Matka Boska Hodegetria z Żohatyna (XVIII w.)

Matka Boska Eleusa z Żohatyna (XVIII w.)

Matka Boska Opieki z XVIII w. - pochodzenie nieznane

Zaśnięcie Matki Boskiej z XVIII w. - pochodzenie nieznane

Sobór św. Archanioła Michała z Sokołowej Woli (XVIII w.). Sokołowa Wola to nieistniejąca wieś w pow. bieszczadzkim, gminie Czarna. Ostatnia cerkiew p.w. św. Dymitra z 1827 r. po wysiedleniu ludności ukraińskiej została zamieniona na magazyn i zawaliła się w latach 70. XX w.

Zdjęcia kolejnych czterech istniejących cerkwi drewnianych, z których mogą pochodzić niektóre z prezentowanych niżej eksponatów

Pieta - Matka Boska Bolesna z Poździacza (XVIII w.). Poździacz (obecnie Leszno) to duża wieś w pow. przemyskim, gmina Medyka. Znajduje się tu dawna drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. św. Bazylego Wielkiego z 1737 r., zbudowana na miejscu starszej. Obecnie pełni funkcję kościoła parafialnego p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP. Oryginalny ikonostas z tej cerkwi znajduje się w cerkwi z Grąziowej w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku (zdjęcie cerkwi w Poździaczu powyżej).

Chrystus Nauczający ze Skorodnego (przełom XVIII/XIX w.). Przed wojną Skorodne było dużą wsią bojkowską w pow. bieszczadzkim, gmina Lutowiska. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej zmieniła się w niewielką osadę. Ostatnia drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. św. Paraskewy z 1838 r. została rozebrana w 1978 r.

Matka Boska Eleusa ze Skorodnego (przełom XVIII/XIX w.)

Matka Boska z Dzieciątkiem ze Stubienka (XIX w.). Stubienko to średnia wieś w pow. przemyskim. Znajduje się tu dawna drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. Narodzenia Bogurodzicy z 1849 r., obecnie kościół filialny parafii MB Szkaplerznej w Stubnie (zdjęcie cerkwi powyżej).

Michał Bogdański - Chrystus na marach w typie płaszczenicy z Bliznego (XIX w.). To przedstawienie Chrystusa w grobie używane w cerkwiach w liturgii Wielkiego Piątku. Blizne to duża wieś gminna w powiecie brzozowskim. Znajduje się tu znany drewniany gotycki kościół rzymskokatolicki Wszystkich Świętych z 1470 r. wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wieś ta należy do Pogórza wschodniego, gdzie dominował kościół rzymskokatolicki i nie znalazłem żadnej informacji o istnieniu w niej cerkwi. Być może płaszczenica ta była wykorzystywana w kościele.

Św. Mikołaj z Rozpucia (XIX w.). Rozpucie to duża wieś w pow. sanockim, gmina Tyrawa Wołoska. Znajdowała się tu drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. Soboru Bogurodzicy z 1865 r. Po wysiedleniu mieszkańców pochodzenia ukraińskiego, nieużytkowana od 1947 r. powoli niszczała i w 1980 r. została rozebrana.

Matka Boska Hodegetria z Żohatyna (XIX w.)

Prorok Dawid z XIX w. - pochodzenie nieznane

Św. Onufry z XIX w. - pochodzenie nieznane

Chrystus Wielki Kapłan, środkowa ikona rzędu Deesis z XIX w. - pochodzenie nieznane

Apostołowie z lewej strony rzędu Deesis i rząd proroków z XIX w. - pochodzenie nieznane

Apostołowie z prawej strony rzędu Deesis i rząd proroków z XIX w. - pochodzenie nieznane

Chrystus Nauczający i św. Michał Archanioł z XIX w. - pochodzenie nieznane

Św. Jan Chrzciciel z Cewkowa (przełom XIX/XX w.)

Matka Boska Hodegetria i Chrystus Nauczający z Cewkowa (przełom XIX/XX w.)

Św. Mikołaj i Matka Boska Hodegetria (przełom XIX/XX w.) - pochodzenie nieznane

Matka Boska Hodegetria, Chrystus Nauczający i prazdniki (przełom XIX/XX w.) - pochodzenie nieznane

Złożenie do grobu w typie płaszczenicy (przełom XIX/XX w.) - pochodzenie nieznane

"Ostatnia wieczerza" z Zawadki Rymanowskiej (przełom XIX/XX w.). Zawadka Rymanowska to wieś na wschodniej Łemkowszczyźnie w pow. krośnieńskim, gmina Dukla. Znajduje się tu zabytkowa drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. Opieki Bogurodzicy z 1855 r. Po wysiedleniu Łemków w latach 1945-1947 cerkiew została przejęta przez kościół rzymskokatolicki i pełni teraz funkcję kościoła filialnego parafii Chrystusa Króla w Trzcianie-Zawadce (zdjęcie cerkwi powyżej).

Władysław Lisowski - Chrystus Arcykapłan - środkowa ikona rzędu Deesis z Lutowisk (XX w.). Lutowiska to duża wieś gminna, dawniej miasteczko w pow. bieszczadzkim. W latach 1944-1951 należały do ZSRR. Po korekcie granic powróciły do Polski. Znajdowała się tu duża drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. św. Michała Archanioła z 1898 r. Wybudowana została na miejscu poprzedniej, która spłonęła w 1896 r. Była to cerkiew w stylu narodowo-ukraińskim, bardzo podobna do istniejącej cerkwi w Bystrem. Mocno zniszczoną cerkiew przekazano w 1979 r. miejscowej parafii łacińskiej, która w maju 1980 r. rozebrała ją, a zdatne do dalszego użytku drewno wykorzystała do budowy kościoła w Dwerniku.

Władysław Lisowski - Apostołowie Andrzej i Paweł z rzędu Deesis z Lutowisk (XX w.)

Władysław Lisowski - Apostołowie Bartłomiej i (?) z rzędu Deesis z Lutowisk (XX w.)

Władysław Lisowski - Apostołowie Piotr i Jan z rzędu Deesis z Lutowisk (XX w.)

Św. Jozafat Kuncewicz z Lutowisk (XX w.)

Carskie wrota z Lutowisk (XX w.)

Carskie wrota z Ustjanowej Górnej (XVIII w.)

Carskie wrota z Sokołowej Woli (przełom XVIII/XIX w.)

Carskie wrota z Równi (XIX w.). Równia to wieś w pow. bieszczadzkim, gminie Ustrzyki Dolne. Stoi tu bardzo piękna bojkowska cerkiew greckokatolicka p.w. Opieki Matki Bożej z I połowy XVIII w. Od 1969 r. pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego p.w. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych (zdjęcie cerkwi powyżej). Więcej szczegółów i zdjęć w moim poście Bieszczadzkie cerkwie bojkowskie.

Carskie wrota z Jasienia (przełom XIX/XX w.). Jasień to dawna wieś, obecnie część Ustrzyk Dolnych. Lokowana w XVI w. na prawie wołoskim już wówczas posiadała cerkiew prawosławną. W XVII w. została zamieniona na unicką. W latach 1939-1951 wieś należała do ZSRR. Po korekcie granic powróciła do Polski. Ostatnia cerkiew drewniana zbudowana w 1825 r. na miejscu starszej, po roku 1951 była wykorzystywana jako magazyn GS. W 1974 r. została przeniesiona do Bandrowa Narodowego, gdzie służy jako kościół rzymskokatolicki p.w. św. Andrzeja Boboli.

Drewniany dom z Tyrawy Solnej w sektorze Dolinian MBL zaadaptowany na sale wystawowe.

W jednej z sal zorganizowana jest nieduża wystawa dot. Bogdańskich, trzypokoleniowej rodziny malarzy cerkiewnych i kościelnych. Jest to o tyle niezwykłe, że Bogdańscy działali ponad wiek, a ich twórczość była prawie nieznana i zaczyna być doceniana w ostatnich latach wraz z modą na cerkwie. Ich prace zdobiły dziesiątki cerkwi na terenie Polski południowo-wschodniej, głównie na Łemkowszczyźnie oraz wielu kościołów na terenie Pogórza. Działali również po drugiej stronie Karpat na terenie obecnej Słowacji. Protoplastą rodu był Józef Bogdański (1801-1884), pochodzący z rodziny szlacheckiej z Rybotycz. Malarstwem zainteresował się uczęszczając do Liceum św. Barbary w Krakowie, a na kształt jego twórczości wywarł wpływ malarz krakowski Michał Stachowicz. Malował ikonostasy i polichromie w cerkwiach oraz obrazy w kościołach. W 1846 r. przeniósł się z rodziną do Jaślisk, toteż zwykło się ich nazywać "Bogdańskimi z Jaślisk". Jego synami byli Paweł (1831-1909) i Antoni (1837-1918), którzy poszli w ślady ojca. Malarstwa uczył ich ojciec. Synami Pawła byli Jan (1852-1917) i Feliks (1871-1937), a synami Antoniego - Michał (1862-1944) i Zygmunt (1877-1968). Wszyscy zajmowali się malarstwem cerkiewnym i kościelnym. Twórczość Bogdańskich realistyczna, o czytelnej i zrozumiałej dla wszystkich symbolice religijnej, przemawiała do wiernych i była bardzo popularna. Wielu autorów zarzuca im, że zlatynizowali malarstwo cerkiewne ponieważ wzorowali się głównie na malarstwie zachodnim, nie na bizantyjskim. Trudno, takie było wówczas zapotrzebowanie na sztukę cerkiewną. Nie narzekali na brak zamówień i potrafili to znakomicie wykorzystać. Ich dorobek jest bardzo duży. Większość prac przepadła wraz ze zniszczonymi cerkwiami, ale znaczna część przetrwała do naszych czasów. Dobrym przykładem tego jest chociażby cerkiew z Ropek zrekonstruowana w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Ikonostas i polichromię w tej cerkwi wykonali bracia Michał i Zygmunt Bogdańscy, synowie Antoniego. Gdy byłem w skansenie 5 lat temu widziałem dużą wystawę poświęconą tym malarzom. Zmęczony długim zwiedzaniem przeleciałem ją pobieżnie nie robiąc zdjęć. Żałuję, bo zacząłem się nimi interesować, zwłaszcza gdy zobaczyłem wiele ich prac w cerkwiach łemkowskich, które w ostatnich latach dość intensywnie zwiedzałem. Obecna ekspozycja jest dość uboga i mam nadzieję, że w przyszłości skansen ponownie zorganizuje tę większą.