voyages... voyages...: 10/21/19

poniedziałek, 21 października 2019

Drewniane cerkwie łemkowskie nr 20

Beskid Niski - Dolina Osławy i Osławicy

Ten post jest ostatnim z całego cyklu. Pokażę tu pięć cerkwi leżących na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczad w Dolinie Osławy dopływu Sanu i jej dopływu - Osławicy. Na tych terenach Łemkowie graniczyli z Bojkami od strony Bieszczad i z Ukraińcami dalej na północny-wschód. Pod względem stylu dominują tu cerkwie typu północno-wschodniego. Idąc z południa na północ, w poście tym przedstawię następujące cerkwie:

Radoszyce, Komańcza, Turzańsk, Rzepedź i Szczawne

RADOSZYCE to wieś leżąca u południowo-wschodniego podnóża Beskidu Niskiego nad potokiem Radoszanka, dopływem Osławicy, 4 km na południe od Komańczy. Na końcu wsi na malowniczym wzniesieniu stoi dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Dymitra. Jadąc główną drogą z Cisnej do Komańczy bardzo łatwo ją przeoczyć - stoi ukryta za drzewami przy stromo zjeżdżającej w dół lokalnej drodze. Powstała w 1868 roku. Mocno ucierpiała w czasie II wojny światowej. Służyła jako kościół od 1948 do 1961 r., kiedy tamtejsze władze zdecydowały o jej zamknięciu. Dopiero po 10 latach - w 1971 r. zdecydowano się na jej ponowne otwarcie i remont. Obecnie jest to filia parafii w Komańczy pod wezwaniem Matki Boskiej Wspomożycielki. Jest to cerkiew typu północno-wschodniego - pozornie dwudzielna (z wewnętrznie wyodrębnionym babińcem), nakryta wspólnym dachem kalenicowym, z pionową wieżą nad babińcem i obszernym przedsionkiem od zachodu. Nad nawą i na wieży posiada baniaste hełmy, nad prezbiterium - ślepą latarnię z makowiczką. Ściany są oszalowane deskami, dachy i hełmy pokryte gontem. W okalającym murze na osi cerkwi stoi oryginalna murowana parawanowa dzwonnica bramna z trzema baniastymi wieżyczkami krytymi blachą i gontem.

Cerkiew św. Dymitra w Radoszycach

Wieża cerkwi św. Dymitra w Radoszycach

Dzwonnica cerkwi św. Dymitra w Radoszycach

Cerkiew św. Dymitra w Radoszycach

Widok przez kratę do wnętrza cerkwi św. Dymitra w Radoszycach

Ikonostas cerkwi św. Dymitra w Radoszycach

Ikonostas cerkwi św. Dymitra w Radoszycach - lewa strona rzędu ikon namietnych św. Mikołaj i Matka Boska Hodegetria

Ikonostas cerkwi św. Dymitra w Radoszycach - prawa strona rzędu ikon namietnych Chrystus Nauczający i św. Dymitr

Ikonostas cerkwi św. Dymitra w Radoszycach - lewa strona rzędów prazdników, deesis i proroków

Ikonostas cerkwi św. Dymitra w Radoszycach - prawa strona rzędów prazdników, deesis i proroków

KOMAŃCZA to duża wieś letniskowa położona nad Osławicą na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczad. We wsi funkcjonują świątynie trzech wyznań: rzymskokatolickiego, greckokatolickiego i prawosławnego. W miejscu obronnym na wzgórzu przy głównej drodze do Dukli stała dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy z 1802 r. Cerkiew ta spłonęła doszczętnie we wrześniu 2006 r. Ocalała tylko wolnostojąca dzwonnica. Na szczęście cerkiew została szybko odbudowana w pierwotnym kształcie m. in. za fundusze unijne w ramach projektu współpracy transgranicznej Komańcza-Habura (rekonstrukcja cerkwi z początku XVI w. po drugiej stronie granicy na Słowacji - vide post Słowacja - architektura drewniana w okolicach Svidnika). Świątynię rekonsekrowano w październiku 2010 r. Od swego powstania do 1961 r. cerkiew służyła licznej społeczności grekokatolików. W 1961 r. została zamknięta w ramach tzw. "akcji na cerkwie", a w 1963 r. przekazana prawosławnym, którym służy do dziś. Jest to piękna cerkiew typu północno-wschodniego o wydłużonym kształcie nakryta dachem wielopołaciowym, bez wieży, zwieńczona czterema strzelistymi baniami z pozorną latarnią i makowiczką. Od zachodu posiada duży przedsionek, od wschodu zakrystię na przedłużeniu prezbiterium. Czwarta bania znajduje się właśnie nad zakrystią. Na osi cerkwi stoi wysoka pochyla stara dzwonnica.

Dzwonnica prawosławnej cerkwi Opieki Bogurodzicy w Komańczy

Prawosławna cerkiew Opieki Bogurodzicy w Komańczy

Prawosławna cerkiew Opieki Bogurodzicy w Komańczy. Taka jest obecna kolorystyka cerkwi

Prawosławna cerkiew Opieki Bogurodzicy w Komańczy

Banie na dachu i wieża dzwonnicy prawosławnej cerkwi Opieki Bogurodzicy w Komańczy

Wnętrze prawosławnej cerkwi Opieki Bogurodzicy w Komańczy

Ikonostas prawosławnej cerkwi Opieki Bogurodzicy w Komańczy

lewa skrajna ikona namiestna św. Mikołaja

Ikonostas prawosławnej cerkwi Opieki Bogurodzicy w Komańczy

lewa środkowa ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii

Ikonostas prawosławnej cerkwi Opieki Bogurodzicy w Komańczy

prawa środkowa ikona namiestna Chrystusa Nauczającego

Ikonostas prawosławnej cerkwi w Komańczy

ikona chramowa Opieki Bogurodzicy

Wspaniały widok ze wzgórza spod cerkwi prawosławnej w Komańczy na okoliczne wzgórza i błyszczący dach cerkwi greckokatolickiej.

W centrum wioski znajduje się nowa cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy. Jej historia jest dość niesamowita. W 1961 r. stara cerkiew greckokatolicka została zamknięta, a w 1963 r. utracona na zawsze na rzecz prawosławnych. Pozbawieni świątyni grekokatolicy korzystali z gościny miejscowego kościoła rzymskokatolickiego. Po 20 latach tułaczki postanowili zbudować własną cerkiew, na co nie dostali zgody władz. W związku z tym mieszkańcy zaproponowali przeniesienie do Komańczy opuszczonej i mocno zniszczonej drewnianej cerkwi z Dudyńców pod Sanokiem. Używając sprytnego wybiegu, wybudowaną już dużą część nowej murowanej cerkwi potraktowano jako fundament pod starą cerkiew, na co otrzymano zgodę. Starą drewnianą cerkiew po licznych zmianach wstawiono na I piętro cerkwi murowanej. Po ponad 20 latach od utraty starej cerkwi, w 1985 roku grekokatolicy z Komańczy otrzymali swą własną świątynię. Jest to dość dziwna budowla drewniano-murowana na planie krzyża. Murowana do I piętra, powyżej posiada drewniane wykończenie. Drewniana część powstała w 1802 r. W latach 1924-28 była przebudowana. Po wojnie opuszczona szybko niszczała, do momentu przenosin do Komańczy, gdzie otrzymała drugie życie. Nowa cerkiew posiada obszerne jasne wnętrze dobrze wyposażone w ikonostas, ołtarze i ikony. Ponadto w przyziemiu otwarto skromne muzeum łemkowskie.

Greckokatolicka cerkiew Opieki Bogurodzicy w Komańczy

TURZAŃSK to wieś położona malowniczo nad potokiem, dopływem Osławy, na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczad, 5 km na północ od Komańczy. Na stromym wzgórzu nad potokiem stoi stara cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Michała Archanioła z 1801-03. Najprawdopodobniej w 1817 r. dobudowano wolnostojącą wysoką dzwonnicę. Po wysiedleniu Łemków w 1947 r. cerkiew była sporadycznie wykorzystywana przez rzymskich katolików. W 1961 r. cerkiew została zamknięta w ramach "akcji na cerkwie", a w 1963 r. przekazana prawosławnym. W 2013 r. została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest to cerkiew typu północno-wschodniego, bezwieżowa, oszalowana deskami, nakryta wielopołaciowym blaszanym dachem. Od zachodu posiada obszerny przedsionek i dwie zakrystie po obu stronach prezbiterium. Na tle innych cerkwi łemkowskich wyróżnia się pięcioma baniastymi hełmami - największym nad nawą, średnimi nad prezbiterium i babińcem i mniejszymi nad zakrystiami. Jeśli dodamy do tego hełm na dzwonnicy, to jest absolutną rekordzistką. Ilość wieżyczek wprawia każdego przybysza w zachwyt. Wolnostojąca dzwonnica na osi cerkwi jest najwyższa w całej wschodniej Łemkowszczyźnie.

Dzwonnica cerkwi św. Michała Archanioła w Turzańsku

Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku

Wieżyczki cerkwi św. Michała Archanioła w Turzańsku

Wnętrze cerkwi św. Michała Archanioła w Turzańsku

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Turzańsku. Nie posiada on kompletu ikon namiestnych,

jedynie Matkę Boską Hodegetrię i Chrystusa Nauczającego. Jego autorem jest Josyp Bukowczyk.

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Turzańsku - ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Turzańsku - ikona namiestna Chrystusa Nauczającego

Ikonostas cerkwi w Turzańsku - niewielka przenośna ikona św. Michała Archanioła

ustawiona przy Chrystusie Nauczającym spełnia rolę ikony chramowej

Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku. Bukowczyk jest również autorem ciekawej polichromii ornamentalno-figuralnej.

Jedna ze scen rodzajowych w łemkowskiej chacie pt. "Panie Jezu bądź naszym gościem"

Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku - polichromia nad ikonostasem przedstawiająca

Ducha Świętego, Czterech Ewangelistów i sceny biblijne

Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku - polichromia Opieki Bogurodzicy (Pokrow) na sklepieniu nawy

RZEPEDŹ to duża rozczłonkowana wieś położona u zbiegu Osławy i Osławicy, parę kilometrów na zachód od Turzańska. W nowej części wioski po wojnie zbudowano duży kombinat drzewny z osiedlem dla robotników. W starej części Rzepedzi Wsi przy starym zabytkowym cmentarzu stoi dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Mikołaja z 1824 r. Była kilkukrotnie przebudowywana. Ostatni remont z lat 1997-99 przywrócił jej pierwotny wygląd. Po wojnie została przekazana parafii rzymskokatolickiej w Komańczy. W latach 1950-60 była wykorzystywana jako kaplica cmentarna. Po remoncie w latach 70. XX w. grekokatolicy dostali zgodę na odprawianie kilku mszy w roku, a w 1987 przekazano im cerkiew na stałe. Jest to cerkiew typu północno-wschodniego bezwieżowa. Kryte gontem dachy zwieńczone są dużymi blaszanymi baniastymi hełmami. Cała cerkiew jest pokryta gontem. Ciekawym elementem architektonicznym jest otwarty przedsionek przypominający bojkowską cerkiew z Grąziowej znajdującą się w skansenie w Sanoku. Nic dziwnego, bowiem tereny te sąsiadują z Bieszczadami zamieszkałymi kiedyś przez Bojków. Na osi cerkwi stoi wysoka pochyła dzwonnica nakryta dachem namiotowym z pozorną latarnią i makowiczką.

Cerkiew św. Mikołaja w Rzepedzi

Dzwonnica cerkwi św. Mikołaja w Rzepedzi

Cerkiew św. Mikołaja w Rzepedzi

Wieżyczki cerkwi św. Mikołaja w Rzepedzi

Wnętrze cerkwi św. Mikołaja w Rzepedzi

Ikonostas cerkwi św. Mikołaja w Rzepedzi. Również tutaj ma on tylko dwie ikony namiestne.

Dekorowany jest białymi ręcznikami z pięknym ukraińskim haftem ludowym

Ikonostas cerkwi św. Mikołaja w Rzepedzi - ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii

Ikonostas cerkwi św. Mikołaja w Rzepedzi - ikona namiestna Chrystusa Nauczającego

Ikonostas cerkwi św. Mikołaja w Rzepedzi - carskie wrota z motywem winorośli.

Krzew winny w chrześcijaństwie jest symbolem męki Chrystusa

Ikonostas cerkwi św. Mikołaja w Rzepedzi - lewa strona rzędu prazdników, deesis i proroków

Ikonostas cerkwi św. Mikołaja w Rzepedzi - prawa strona rzędu prazdników, deesis i proroków

Ikonostas cerkwi św. Mikołaja w Rzepedzi - Ostatnia Wieczerza i środkowa ikona rzędu deesis - Chrystus Arcykapłan

Cerkiew w Rzepedzi - boczny ołtarz patrona cerkwi św. Mikołaja

Cerkiew św. Mikołaja w Rzepedzi - boczny ołtarz św. Michała Archanioła

Cerkiew św. Mikołaja w Rzepedzi. Wewnątrz cerkiew posiada bogatą polichromię.

Niestety wiele obrazów jest mocno zniszczonych i wymaga odnowienia.

Przedstawiam dwie polichromie w stosunkowo dobrym stanie - śś. Helena i Konstantyn oraz śś. Olga i Włodzimierz

SZCZAWNE to wieś nad Osławą położona na północ od Komańczy. Na końcu wsi na stoku zalesionego wzgórza stoi dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Zaśnięcia Bogurodzicy. Cerkiew z jaskrawozielonym dachem jest dobrze widoczna na tle drzew z głównej drogi Sanok-Komańcza. Cerkiew powstała w latach 1888-89. W czasie II wojny światowej szczęśliwie uniknęła spalenia. Po wysiedleniu dawnych mieszkańców w 1947 r. stała opuszczona i niszczała w szybkim tempie. W 1959 r. została sprzedana z przeznaczeniem do rozbiórki, ale udało się temu zapobiec dzięki protestom dawnych mieszkańców, którzy powrócili w roku 1956. W 1962 r. utworzono tu filię parafii prawosławnej w Morochowie i przeprowadzono gruntowny remont. Jest to cerkiew typu północno-wschodniego - trójdzielna, nakryta dachem kalenicowym wielopołaciowym, z niską prostą wieżą nad babińcem, niewielkim przedsionkiem od zachodu i zakrystią dobudowaną do prezbiterium. Prezbiterium i nawa zwieńczone są wydatnymi baniami, wieża - ślepą latarnią z makowiczką. Od zachodu na osi cerkwi stoi masywna dzwonnica oszalowana deskami, nakryta blaszanym dachem namiotowym z niewielkim baniastym hełmem. Na tarasie wokół cerkwi i powyżej znajduje się stary cmentarz wykorzystywany również współcześnie. Cerkiew posiada kompletny ikonostas i ciekawą polichromię wykonaną w 1925 r. przez pracownię ikon z Przemyśla prowadzoną przez Borysa Palij-Nejilo z Ukrainy.