Drewniane cerkwie łemkowskie nr 14

Beskid Niski - Dorzecze Ropy (część I)

Terytorium dorzecza Ropy jest bardzo rozległe. Nad potokami - jej dopływami - leży wiele miejscowości, które znajdują się z daleka od doliny głównego nurtu rzeki. W trzech najbliższych postach starałem się zebrać wszystkie cerkwie leżące na południowych i wschodnich krańcach tego obszaru. Jak zwykle posuwał się będę z południa na północ. W poście tym przedstawię w kolejności następujące cerkwie:  

Regietów, Gładyszów, Przysłup i Nowica

REGIETÓW była to duża wieś łemkowska składająca się z 2 części - dolnej i górnej. Po wojnie wyludniona, obecnie zasiedlona jest tylko dolna część, górna to prawie bezludna malownicza dolina z kilkoma domami letniskowymi. Zamieszkały jest tylko dawny Regietów Dolny, w którym po wojnie funkcjonował PGR, obecnie stadnina koni huculskich. Znajduje się tu wybudowana w latach 2008-2012 prawosławna cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła, filia parafii w Gładyszowie. Jest to budowla murowana obita drewnem mająca przypominać dawne cerkwie łemkowskie.

Cerkiew św. Michała Archanioła w Regietowie Dolnym

Cerkiew św. Michała Archanioła w Regietowie Dolnym

 

193?, prof. St. Leszczycki

W Regietowie Górnym istniała bardzo ładna cerkiew greckokatolicka z 1864 r. pod tym samym wezwaniem, która w 1955 r. została przewieziona do Żółkiewki w woj. lubelskim, zmontowana ze znacznym i zmianami i służy do chwili obecnej jako kościół polsko-katolicki p.w. św. Jakuba. Na stronie htpps://cerkiewne tematy.net/karta.php?obiekt id=10683 w internecie znalazłem zdjęcie tej cerkwi wykonane w latach 30. XX w. z następującym bardzo ciekawym opisem, który pozwalam sobie przytoczyć w całości: "...Budowla drewniana, konstrukcji zrębowej, trójdzielna, z zakrystią wewnątrz trójbocznego prezbiterium. Wieża słupowo-ramowa o pochyłych ścianach z izbicą. Słupy nośne obejmują babiniec. Od zachodu przedsionek, rzadko spotykany, po południowej stronie wieży. Do rzadkości należą również okna umieszczone w ścianach dolnej części wieży, umieszczone niesymetrycznie po obu stronach, przypuszczalnie doświetlające babiniec. Nad nawą i prezbiterium dachy kalenicowe o zróżnicowanych kalenicach. Nad wieżą dach namiotowy, zwieńczony kopulastym hełmem z pseudolatarnią, makowiczką i żelaznym krzyżem. Analogiczne, nieco mniejsze hełmy nad nawą i prezbiterium".

 

W 2022 roku będąc na wakacjach po drodze do Zamościa zajechałem do Żółkiewki aby zobaczyć i sfotografować tę cerkiew pełniącą obecnie funkcję kościoła polsko-katolickiego p.w. św. Jakuba. Z przykrością stwierdzam, że wrażenia nie były korzystne. Faktycznie zmiany są bardzo istotne. Przede wszystkim zlikwidowano wieżę i wieżyczkę nad prezbiterium. Zamiast wieży jest duży przedsionek, zapewne zmodyfikowany dawny babiniec. Cerkiew przerobiona została na wzór typowego wiejskiego kościoła. Kościół i jego otoczenie wydają się mało zadbane - toporna dzwonnica wykonana z betonowych prefabrykatów, odrapana grota Matki Boskiej z Lourdes sprawiają dość smutne wrażenie. Przy okazji nasunęło mi się porównanie z cerkwią greckokatolicką z Kamiannej przeniesioną do Bukowca na Pogórzu Rożnowskim, zamienioną na kościół rzymskokatolicki. Tam mimo licznych zmian jest to wciąż bardzo piękna świątynia przyciągająca wzrok i chętnie odwiedzana przez turystów. Kościół w Bukowcu i jego otoczenie są bardzo zadbane. Zainteresowanych odsyłam do mojego posta Drewniane cerkwie łemkowskie nr 06.

 

Kościół św. Jakuba w Żółkiewce - dawna cerkiew św. Michała Archanioła w Regietowie Górnym

Kościół św. Jakuba w Żółkiewce - dawna cerkiew św. Michała Archanioła w Regietowie Górnym

 

GŁADYSZÓW to duża wieś przy trasie Gorlice - Konieczna. Jej nazwa pochodzi od rodu Gładyszów, dawnych właścicieli niemal całego dorzecza górnej Ropy. [W Szymbarku koło Gorlic nad brzegiem Ropy znajduje się znany renesansowy zabytek - obronny dwór Gładyszów]. We wsi znajdują się dwie dawne cerkwie: greckokatolicka pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego i prawosławna pod wezwaniem Narodzenia św. Jana Chrzciciela. Pierwotna parafialna cerkiew greckokatolicka znajdująca się na cmentarzu spłonęła w 1914 r. Rozbudowano więc małą kaplicę w centrum wsi gdzie odprawiano msze. Dopiero w 1938 r. ówczesny proboszcz ks. Andrzej Złupko sprowadził huculskich cieśli i wybudował obecną świątynię. Wybuch wojny i wysiedlenie Łemków przeszkodziły w wykończeniu cerkwi. Po 1947 r. była ona użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. Po powrocie części dawnych mieszkańców w 1956 r. w ważniejsze święta zaczęto odprawiać również nabożeństwa greckokatolickie. Obecnie użytkowana jest przez greckich i rzymskich katolików. Jest to cerkiew w tzw. stylu narodowo-ukraińskim nawiązującym do tradycyjnego budownictwa huculskiego.  Jest to budowla na planie równoramiennego krzyża greckiego z dużą kopułą na skrzyżowaniu naw i dachami kalenicowymi z małymi wieżyczkami na ramionach krzyża (podobna cerkiew znajduje się w Bieszczadach w Hoszowie). Ściany są nieoszalowane, chronione szerokimi okapami. Współczesny ikonostas ufundowany został w ostatnich latach. Obok cerkwi znajduje się drewniana dzwonnica słupowa. Do cerkwi prowadzi wąska asfaltowa droga otoczona szpalerem wysokich drzew, które w lecie zasłaniają ją prawie całkowicie. 
Ks. Złupko był ostatnim zarządcą i administratorem Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny. Nieuznawany przez polskie władze dążące do likwidacji Cerkwi Greckokatolickiej  zmuszony był do opuszczenia Łemkowszczyzny w 1947 r..      

Greckokatolicka cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie. Prowadzi do niej szeroka drewniana brama w ogrodzeniu.

Greckokatolicka cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie

 Greckokatolicka cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie

Greckokatolicka cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie. Również wokół cerkwi rosną wysokie drzewa, 

jednakże w dość bezpiecznej odległości, tak że między nimi można znaleźć okno do zrobienia zdjęcia.

 Dachy greckokatolickiej cerkwi Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie

Greckokatolicka cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie od strony prezbiterium

 Greckokatolicka cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie

Kopuła greckokatolickiej cerkwi Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie

Dzwonnica greckokatolickiej cerkwi Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie

Widok przez kratę do wnętrza cerkwi Wniebowstąpienia Pańskiego w Gładyszowie

GŁADYSZÓW - znajdująca się przy bocznej drodze w środku wsi prawosławna cerkiew pod wezwaniem Narodzenia św. Jana Chrzciciela wzniesiona została w 1857 r. jako kaplica greckokatolicka. W 1914 r. po spaleniu się starej cerkwi na cmentarzu została rozbudowana w związku z przejęciem funkcji cerkwi parafialnej. Od zakończenia wojny pełni funkcję parafialnej cerkwi prawosławnej. Ściany najstarszej części są zrębowe pokryte gontem, a nadbudowany przedsionek ma konstrukcję słupową. Cerkiew pokryta jest blaszanym dachem kalenicowym z wieżyczką. Wewnątrz cerkiew podzielona jest ikonostasem na nawę i trójboczne prezbiterium. Na suficie prezbiterium jest ludowa polichromia przedstawiająca Trójcę Świętą. Ikonostas pochodzi z XX wieku. Obok cerkwi stoi pochyła dzwonnica słupowa nakryta blaszanym daszkiem namiotowym z makowiczką i kutym krzyżem.

 Cerkiew prawosławna Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Gładyszowie

 Cerkiew prawosławna Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Gładyszowie

Cerkiew prawosławna Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Gładyszowie

 Dzwonnica cerkwi prawosławnej Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Gładyszowie

 

 PRZYSŁUP to osada w górnym biegu potoku o tej samej nazwie, leżąca u podnóża zachodnich stoków Magury Małastowskiej, obecnie administracyjnie połączona z Nowicą. W górnej części osady nad potokiem stoi dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Michała Archanioła z 1756 r. Po 1947 r. została przejęta przez kościół rzymskokatolicki, a w latach 80. XX w. przeszła w ręce grekokatolików. Jest to cerkiew typu północno-zachodniego przebudowana do schyłkowego. Jest nieorientowana z prezbiterium zwróconym na południe. Dachy i wieża są pokryte blachą. Główna wieża i wieżyczki zwieńczone są niewielkimi hełmami ze ślepą latarnią i makowiczką. Pod koniec lat 70. cerkwi groziło zawalenie z powodu zbutwienia dolnych belek zrębu od spływającej po pochyłym zboczu wody. Została uratowana dzięki społecznej akcji studentów i miejscowego cieśli zorganizowanej przez historyka sztuki prof. Zofię Szanter. Cerkiew znajduje się na cmentarzu u dołu pochyłego zbocza. Dojazd od głównej drogi wąską asfaltową dróżką przez zdezelowany mostek. Ta niepozornie mała cerkiewka skrywa we wnętrzu wspaniałe wyposażenie - piękny ikonostas z XVIII w., boczny ołtarz św. Mikołaja, ciekawą polichromię z 1929 r. i kilka chorągwi procesyjnych.

Cerkiew św. Michała Archanioła w Przysłupie

 

Cerkiew św. Michała Archanioła w Przysłupie

 

Cerkiew św. Michała Archanioła w Przysłupie

Wieże cerkwi św. Michała Archanioła w Przysłupie

Wnętrze cerkwi św. Michała Archanioła w Przysłupie

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Przysłupie

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Przysłupie - ikony namiestne Matki Boskiej Hodegetrii i Chrystusa Nauczającego rozdzielone carskimi wrotami. Na uwagę zasługuje wizerunek Hodegetrii, na którym Matka Boska czyta księgę, lewą ręką trzymając Dzieciątko.

Cerkiew w Przysłupie - ikona chramowa św. Michała Archanioła przemalowana po sprowadzeniu ikonostasu z innej cerkwi w roku 1880.

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Przysłupie - środkowy fragment rzędów deesis i proroków

 

Cerkiew św. Michała Archanioła w Przysłupie - boczny ołtarz św. Mikołaja

 

Cerkiew św. Michała Archanioła w Przysłupie - polichromia na sklepieniu: Trójca Święta i św. Michał Archanioł

 

NOWICA to wieś leżąca w górnym biegu potoku Przysłup, po zachodniej stronie Magury Małastowskiej. We wsi znajduje się sporo starych łemkowskich chyż. W dolinie potoku w dolnej części wsi przy cmentarzu stoi dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Paraskewy zbudowana w latach 1840-1843. Po 1947 r. stała się kościołem filialnym parafii w Uściu Gorlickim. Po powrocie licznych dawnych mieszkańców w 1956 r. zaczęto w niej sporadycznie odprawiać nabożeństwa greckokatolickie, a w latach 80. XX wieku przeszła w wyłączne użytkowanie grekokatolików. Jest to cerkiew typu schyłkowego, nieorientowana (prezbiterium zwrócone na południe), posiada dachy dwu-kalenicowe, duża pochyła izbicowa wieża z przedsionkiem obejmuje babiniec. Wieża nakryta jest namiotowym daszkiem ze ślepą latarnią i makowiczką. Wieżyczki na dachach świątyni zwieńczone są niewielkimi hełmami ze ślepą latarnią i makowiczką. Cerkiew stoi w otoczeniu wysokich drzew. W lecie najlepsza widoczność jest z podejścia przez cmentarz. Dojście do cerkwi od drewnianego mostka na potoku przez cmentarz.
W Nowicy urodził się znany łemkowski poeta Bohdan Ihor Antonycz (1909 - 1937), syn tutejszego proboszcza. We wsi znajduje się jego pomnik. Dawną plebanię użytkuje Bractwo Młodzieży Greckokatolickiej "Sarepta", które prowadzi szeroką działalność kulturalną. 

Cerkiew św. Paraskewy w Nowicy

 

Cerkiew św. Paraskewy w Nowicy. Latem liście zasłaniają cerkiew.

 

Cerkiew św. Paraskewy w Nowicy - widok wiosną

 

Wnętrze cerkwi św. Paraskewy w Nowicy

Górna część ikonostasu cerkwi św. Paraskewy w Nowicy

 

Ikonostas cerkwi św. Paraskewy w Nowicy - ikona namiestna Matki Boskiej Eleusy

Ikonostas cerkwi św. Paraskewy w Nowicy - ikona namiestna Chrystusa Nauczającego

Ikonostas cerkwi w Nowicy - ikona chramowa św. Paraskewy

Ikonostas cerkwi św. Paraskewy w Nowicy - lewa strona rzędów deesis i proroków

Ikonostas cerkwi św. Paraskewy w Nowicy - prawa strona rzędów deesis i proroków

Cerkiew św. Paraskewy w Nowicy - polichromia Trójcy Świętej na sklepieniu

Cerkiew św. Paraskewy w Nowicy - widok latem z cmentarza od strony prezbiterium 

Cerkiew św. Paraskewy w Nowicy - widok wiosną z cmentarza od strony prezbiterium

Dachy cerkwi św. Paraskewy w Nowicy

W centrum wsi znajduje się greckokatolicka kaplica Maryi Panny Wniebowziętej. 

Co roku 28 sierpnia w kaplicy tej odbywa się odpust greckokatolicki. Po nabożeństwie święci się zioła, plony i wodę.

Wnętrze kaplicy Maryi Panny Wniebowziętej w Nowicy. W kaplicy nie ma ikonostasu, tylko ołtarz i współczesne ikony namiestne. 

We wsi organizowane są warsztaty pisania ikon. Przypuszczam, że znajdujące się tu ikony są pokłosiem tych warsztatów. 

Kaplica Maryi Panny Wniebowziętej w Nowicy - ikona namiestna św. Eliasza proroka z klejmami (biblijnymi scenami z jego życia). 

W dolnej części scena wjazdu proroka na rydwanie do nieba.

Kaplica Maryi Panny Wniebowziętej w Nowicy - ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii. Na klejmach przedstawieni są 

przodkowie Matki Boskiej - w środkowej dolnej części jej rodzice śś. Joachim i Anna - oraz prorocy przepowiadający ją.

Kaplica Maryi Panny Wniebowziętej w Nowicy - ikona namiestna Chrystusa Nauczającego ze scenami z jego życia na klejmach

Kaplica Maryi Panny Wniebowziętej - ikona chramowa zaśnięcia NMP. 

W ikonografii wschodniej w momencie śmierci Chrystus zabiera duszę Matki do nieba.

Kaplica Maryi Panny Wniebowziętej w Nowicy - główny ołtarz przedstawiający koronację NMP

 

 

Bibliografia:

Przewodnik Cerkwie drewniane Karpat - Polska i Słowacja, praca zbiorowa - Oficyna Wydawnicza "Rewasz"

Stanisław Kryciński - Łemkowszczyzna (Po obu stronach Karpat, Czas wojny i pokoju, Nieutracona) - Wydawnictwo LIBRA
Przewodnik Beskid Niski, praca zbiorowa - Oficyna Wydawnicza "Rewasz"
Bogdan Mościcki - Przewodnik Beskid Sądecki - Oficyna Wydawnicza "Rewasz"