Zgodnie z zapowiedzią, w tym poście przedstawię murowane cerkwie łemkowskie w południowo-wschodniej części Beskidu Niskiego graniczącej od północy z Dołami Jasielsko-Sanockimi i z Bieszczadami od wschodu. Wszystkie prezentowane tu cerkwie leżą w województwie podkarpackim. Wbrew informacji zamieszczonej w poprzednim poście, w sumie udało mi się zebrać nie pięć, a osiem cerkwi murowanych. W tym roku będąc na wakacjach odwiedziłem je i nie mam pewności czy to już wszystkie. Moim zdaniem brakuje dwóch cerkwi św. Mikołaja: w Woli Niżnej koło Jaślisk i w Króliku Wołoskim koło Rymanowa. W Króliku Wołoskim przez wiele lat stały same mury, ale w ostatnim czasie zaczęto odbudowywać cerkiew. Jest już błyszczący blaszany dach z 3 hełmami, ale w dalszym ciągu trwają prace. Widziałem ją z drogi jadąc do Rymanowa. Nie biorę pod uwagę dawnych cerkwi łemkowskich wybudowanych przed II wojną światową będących w stanie ruiny i nowych powstałych na Łemkowszczyźnie po wojnie. W tym poście pokazuję 7 nowych cerkwi, a ósma to cerkiew Narodzenia Bogurodzicy w Trzcianie, której poświęcam oddzielny post. Poruszał się będę zygzakiem z zachodu na wschód.
DESZNICA - to nieduża wieś położona w powiecie jasielskim, w gminie Nowy Żmigród. Nazwa wioski pochodzi prawdopodobnie od słowa deska, deszczułka. Była lokowana na prawie wołoskim i zamieszkana przez ludność łemkowską. W czasie I wojny światowej wokół Desznicy toczyły się walki wojsk austriackich i rosyjskich, których pamiątką jest znajdujący się przy kościele cmentarz wojenny. We wsi stoi dawna cerkiew greckokatolicka p.w. św. Dymitra. Jest to cerkiew w stylu józefińskim zbudowana z kamienia, otynkowana. W latach 1945-1947 nastąpiło wysiedlenie ludności łemkowskiej i zasiedlenie wsi ludnością polską, głównie z Kątów i Skalnika. Po wojnie cerkiew została przejęta przez Kościół rzymskokatolicki i stała się kościołem parafialnym p.w. Matki Boskiej Niepokalanej. Do parafii tej należą m.in. kościoły filialne w Świątkowej Wielkiej i Małej. Są to znane zabytkowe łemkowskie cerkwie drewniane, obie p.w. św. Michała Archanioła. Zainteresowanych odsyłam do mojego posta Drewniane cerkwie łemkowskie nr 17.
Cerkiew św. Dymitra w Desznicy z cmentarzem wojskowym z czasów I wojny światowej
Cerkiew św. Dymitra i kaplica cmentarna w Desznicy
Cerkiew św. Dymitra w Desznicy od frontu
Widok przez kratę do wnętrza cerkwi św. Dymitra w Desznicy
Zbliżenie na prezbiterium. Po lewej stronie głównego ołtarza widoczna jest ikona Matki Boskiej Znaku, po prawej św. Jerzego.
To pozostałości po wyposażeniu cerkiewnym.
MYSCOWA to duża wieś położona w powiecie jasielskim, w gminie Krempna. Leży w dolinie Wisłoki i jej prawobrzeżnego potoku Myscówka. Założona została w XV w. na prawie wołoskim. Zamieszkana była głównie przez Rusinów wyznania wschodniego. Już w XV w. istniała w niej cerkiew prawosławna. W 1796 r. na miejscu starej powstała nowa murowana cerkiew greckokatolicka p.w. św. Paraskewy. Jest to podłużna budowla z półokrągłą absydą, nakryta blaszanym dachem z dużą centralną kopułą. Cerkiew stoi na wysokim tarasie nad brzegiem Wisłoki.
W okresie okupacji niemieckiej w Myscowej działała silna organizacja komunistyczna wspierająca działalność radzieckiej partyzantki. Po wejściu do wsi Armii Czerwonej na początku 1945 r. prawie wszyscy Łemkowie wyjechali do USRR. Resztę wywieziono w 1948 r. w okolice Legnicy i Lubina. Po wojnie wieś zaludnili Polacy ze spalonej Huty Polańskiej i Kątów. Po wysiedleniu Łemków, cerkiew została przejęta przez Kościół rzymskokatolicki i pełni funkcję kościoła filialnego parafii w Krempnej p.w. NMP Matki Kościoła.
Cerkiew św. Paraskewy w Myscowej - widok od strony prezbiterium
Cerkiew św. Paraskewy w Myscowej
Cerkiew św. Paraskewy w Myscowej
Dzwonnica cerkwi św. Paraskewy w Myscowej
Cerkiew św. Paraskewy w Myscowej - widok z podejścia po schodach na taras przed cerkwią
POLANY KOŁO KREMPNEJ to wieś w powiecie jasielskim, gminie Krempna. W centrum wsi stoi dawna cerkiew greckokatolicka św. Jana Złotoustego z 1914 r. zbudowana na miejscu starszej drewnianej. Cerkiew wzorowana na cerkwiach kijowskich została zbudowana na planie krzyża greckiego i nakryta jest centralnie położoną dużą kopułą. Budowa była w dużej mierze finansowana przy wsparciu łemkowskich emigrantów ze Stanów Zjednoczonych. Projektantem świątyni był Rudnicki ze Lwowa. Po wojnie stała się ona przedmiotem znanej na całej Łemkowszczyźnie batalii o cerkiew. W 1944 r. w czasie walk o Przełęcz Dukielską cerkiew została poważnie uszkodzona. Po wojnie grekokatolików wysiedlono, a cerkiew zamieniono na magazyn. W 1949 r. cerkiew przekazano Kościołowi rzymskokatolickiemu. W 1956 r. część wysiedlonych powróciła. Wskutek ich starań w 1966 r. władze przekazały im będącą nadal w złym stanie cerkiew. Remontowano ją przez 5 lat do roku 1971. Dnia 28 listopada 1971 rzymscy katolicy z Polan i okolicznych wsi, rozbijając zamki i wyłamując drzwi do zakrystii, wdarli się do wyremontowanej przez grekokatolików cerkwi i zawładnęli nią. 19 listopada 1972 r. dokonano poświęcenia świątyni pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej. Rozpoczęła się seria walk o cerkiew najpierw na miejscu, potem w sądzie. Spory trwały do listopada 1992 r. Po rozstrzygnięciu sporu przez sąd cerkiew jest współużytkowana przez greckich i rzymskich katolików, a wyznawcy prawosławia muszą korzystać z cerkwi w innych miejscowościach.
Cerkiew św. Jana Złotoustego w Polanach
Cerkiew św. Jana Złotoustego w Polanach
Cerkiew św. Jana Złotoustego w Polanach
Kopuła cerkwi św. Jana Złotoustego w Polanach
TYLAWA to wieś w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla. W centrum wsi stoi dawna cerkiew greckokatolicka p.w. Narodzenia NMP z 1787 r. To druga cerkiew istniejąca w tym miejscu. Pierwsza drewniana powstała w roku 1508. Nowa cerkiew to budowla murowana w stylu józefińskim, z prostą wieżą od frontu, nakryta blaszanym dachem z dwoma baniastymi hełmami nad prezbiterium i nawą. Wewnątrz zachował się kompletny ikonostas z początku XX w. Na fali prorosyjskich tendencji i agitacji duchowieństwa prawosławnego na Łemkowszczyźnie, w roku 1926 wybuchła tzw. schizma tylawska zrywająca z kościołem greckokatolickim i mająca na celu powrót do "prawdziwej wiary prawosławnej". Pierwotnie na prawosławie przeszły Tylawa i sąsiednia Trzciana. Ruch ten wywołał liczne przechodzenie na prawosławie innych łemkowskich parafii. Trend ten udało się zahamować poprzez powołanie w 1934 r. wyłączonej z diecezji przemyskiej odrębnej Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny podległej bezpośrednio papieżowi. Po wysiedleniu ludności łemkowskiej do USRR i na ziemie zachodnie, w 1946 r. cerkiew została przejęta przez Kościół rzymskokatolicki i pełni funkcję kościoła parafialnego p.w. Wniebowzięcia NMP.
Widok cerkwi Narodzenia NMP w Tylawie od frontu
Cerkiew Narodzenia NMP w Tylawie - widok od strony prezbiterium
Wnętrze cerkwi Narodzenia NMP w Tylawie
Ikonostas cerkwi Narodzenia NMP w Tylawie
Ikonostas cerkwi Narodzenia NMP w Tylawie - ikona namiestna św. Mikołaja
Ikonostas cerkwi Narodzenia NMP w Tylawie - ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii
Ikonostas cerkwi Narodzenia NMP w Tylawie - ikona namiestna Chrystusa Pantokratora
Ikonostas cerkwi w Tylawie - ikona chramowa Narodzenie NMP
Ikonostas cerkwi Narodzenia NMP w Tylawie - carskie wrota
Ikonostas cerkwi Narodzenia NMP w Tylawie - Chrystus Wielki Kapłan, centralna ikona rzędu Deesis
Ikonostas cerkwi Narodzenia NMP w Tylawie - lewa strona rzędów prazdników, Deesis i proroków
Ikonostas cerkwi Narodzenia NMP w Tylawie - prawa strona rzędów prazdników, Deesis i proroków
Cerkiew Narodzenia NMP w Tylawie - główny ołtarz
Cerkiew Narodzenia NMP w Tylawie - parapet chóru muzycznego ze sceną Chrztu Rusi
Cerkiew Narodzenia NMP w Tylawie - zbliżenie na scenę Chrztu Rusi
WRÓBLIK KRÓLEWSKI to duża wieś w powiecie krośnieńskim, w gminie Rymanów. Założona w 1425 r., zwana Targowce, była własnością królewską zarządzaną przez starostów sanockich. Mieszkała tu ludność ruska zwana Łemkami lub Zamieszańcami. Była to enklawa osadnictwa łemkowskiego wśród wiosek polskich. W latach 1945-1946 Łemkowie zostali przesiedleni do USRR, a wieś zasiedlili repatrianci ze wschodu i mieszkańcy okolicznych wsi.
W centrum wsi stoi dawna murowana cerkiew greckokatolicka z 1888 r. p.w. Zaśnięcia Bogurodzicy w stylu ukraińskiego historyzmu. Autorem projektu był znany ukraiński architekt Wasilij Nahirny, absolwent Politechniki Lwowskiej. W 1924 r. polichromie wewnątrz wykonali Feliks i Paweł Bogdańscy. Przed
I wojną światową przy cerkwi zorganizowano szkołę dla diaków
cerkiewnych, którą reaktywowano w 1935 r. jako główną szkołę dla diaków
na terenie Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny. W latach 1939-1946
działał tu klasztor bazyliański, a cerkiew pełniła również funkcję
cerkwi monasterskiej. Po wysiedleniu ludności łemkowskiej cerkiew
przejęta została przez Kościół rzymskokatolicki. Od
1946 r. pełni funkcję kościoła parafialnego p.w. Wniebowzięcia NMP.
Jest to świątynia murowana na planie krzyża greckiego przykryta 5
kopułami zgodnie z cerkiewną zasadą piatigławia. Na osi cerkwi stoi jednolita stylowo murowana dzwonnica z 3 dzwonami, największy z nich pochodzi z 1824 r. .
Cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy w Wróbliku Królewskim
Cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy w Wróbliku Królewskim
Cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy w Wróbliku Królewskim
Cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy w Wróbliku Królewskim
Kopuły cerkwi Zaśnięcia Bogurodzicy w Wróbliku Królewskim
ODRZECHOWA to duża wieś w powiecie sanockim, w gminie Zarszyn. Lokowana była przez króla Władysława Jagiełłę w 1419 r. na prawie średzkim jako jedna z pierwszych miejscowości w starostwie sanockim; notowana już wcześniej jako istniejąca osada. Zamieszkana była przez Polaków i Łemków. Pod koniec II wojny światowej toczyły się w niej walki z bandami UPA. W latach 1945-1947 Łemkowie zostali wysiedleni do USRR i na ziemie zachodnie. We wsi zachowała się dawna cerkiew greckokatolicka św. Jana Chrzciciela zbudowana w 1813 r. z fundacji ówczesnego właściciela wsi Ksawerego Urbańskiego, obecnie kościół rzymskokatolicki pod tym samym wezwaniem. Jest to duża świątynia murowana w stylu józefińskim jednoprzestrzenna, otynkowana. Prezbiterium zwrócone na północ zamknięte jest półkolistą absydą, przy nim dwie zakrystie. Szersza prostokątna nawa nie posiada wyodrębnionego z zewnątrz babińca. Cerkiew od frontu posiada niewysoką prostą wieżę, nakryta jest blaszanym dwukalenicowym dachem z niewielką wieżyczką nad nawą. W cerkwi znajduje się tablica poświęcona beatyfikowanemu przez Jana Pawła II w 2001 r. błogosławionemu Kościoła greckokatolickiego Iwanowi Ziatykowi, urodzonemu w Odrzechowej, zamordowanemu przez Sowietów na Dalekim Wschodzie. Na osi cerkwi stoi dwukondygnacyjna murowana dzwonnica nakryta namiotowym daszkiem z wysokim hełmem.
P.S. W galerii "Ikona karpacka" Sanockiego Skansenu eksponowane są dwie bardzo piękne ikony z XVIII w. ze starej cerkwi w Odrzechowej. Zainteresowanych odsyłam do mojego posta Sanok - Skansen / wystawy.
Cerkiew św. Jana Chrzciciela w Odrzechowej
Cerkiew św. Jana Chrzciciela w Odrzechowej
Dzwonnica cerkwi św. Jana Chrzciciela w Odrzechowej
Cerkiew św. Jana Chrzciciela w Odrzechowej - widok z boku
Cerkiew św. Jana Chrzciciela w Odrzechowej - widok od strony absydy
Cerkiew św. Jana Chrzciciela w Odrzechowej
SMOLNIK nad OSŁAWĄ to wieś położona w powiecie sanockim, gminie Komańcza. Leży w wąskiej górskiej dolinie na prawym brzegu Osławy dopływem Sanu. Wieś lokowana była w II połowie XV w. na prawie wołoskim. Od listopada 1918 do stycznia 1919 r. należała do tzw. Republiki Komańczańskiej Łemków. Po II wojnie światowej górska wieś była schronieniem dla oddziałów UPA. Została częściowo zniszczona, po wojnie odbudowana. Zachowało się w niej kilka łemkowskich chyż i dawna greckokatolicka cerkiew p.w. Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja z 1806 r. Jest to cerkiew murowana, otynkowana, w stylu józefińskim. Od frontu posiada wysoką wieżę. Cerkiew pokryta jest blaszanym dachem z dwoma wieżyczkami. Wewnątrz posiada ikonostas, ołtarze boczne i polichromię. Po wysiedleniu ludności łemkowskiej po wojnie została przejęta przez Kościół rzymskokatolicki. W latach 1956-1961 była użytkowana przez parafię w Komańczy. W tym czasie była remontowana. W latach 1961-1968 była zamknięta i w tym czasie okradziona z części ikon i sprzętów liturgicznych. Od 1968 jest ponownie użytkowana przez parafię w Komańczy, a od 1979 r. w Nowym Łupkowie..
Cerkiew św. Mikołaja w Smolniku nad Osławą
Cerkiew św. Mikołaja w Smolniku nad Osławą
Cerkiew św. Mikołaja w Smolniku nad Osławą
Cerkiew św. Mikołaja w Smolniku nad Osławą
Cerkiew św. Mikołaja w Smolniku nad Osławą
Wieże cerkwi św. Mikołaja w Smolniku nad Osławą
Dzwonnica cerkwi św. Mikołaja w Smolniku nad Osławą
