czwartek, 18 stycznia 2018

Słowacja - drewniane świątynie powiatu bardejowskiego

W Beskidzie Niskim, w sąsiadującym od południa z terenami byłej łemkowszczyzny województwa małopolskiego powiecie bardejowskim znajduje się 12 drewnianych świątyń - 11 cerkwi i 1 kościół. Proporcje wyznaniowe są w pełni zrozumiałe, ponieważ podobnie jak kiedyś po polskiej stronie, tereny te zamieszkują głównie Łemkowie wyznający grekokatolicym lub prawosławie. Wyznawcy kościoła rzymskokatolickiego stanowią tu zdecydowaną mniejszość. Dzieje słowackich Łemków były o wiele mniej dramatyczne niż polskich. Po II wojnie światowej ludność pochodzenia rusińskiego po słowackiej stronie zaledwie w nieznacznym stopniu uległa przesiedleniom. Nieliczne wyjazdy były dobrowolne. W powojennej Czechosłowacji, podobnie jak w innych krajach bloku sowieckiego, mniej więcej od lat 50. XX wieku do załamania się systemu komunistycznego, kościół greckokatolicki był zakazany, cerkwie przemianowano na prawosławne. Od końca lat 80. ich użytkownikami są ponownie grekokatolicy. W wielu miejscowościach powstały nowe murowane cerkwie prawosławne i siłą przyzwyczajenia większość mieszkańców pozostała przy prawosławiu. Zaledwie nieliczni, głównie osoby starsze, powrócili do starej wiary. Wiele starych drewnianych cerkwi ma status narodowych zabytków kultury, są regularnie remontowane, ich wyposażenie odnawiane. Z zewnątrz zwiedziłem wszystkie te świątynie, wewnątrz tylko cztery; oryginalny ikonostas cerkwi ze Zboja (na miejscu zastąpiony kolorowymi fotokopiami) widziałem w Muzeum Ikon w Bardejowie. Prawie wszystkie, z dwoma wyjątkami, znajdują się w wioskach, w których powstały. Jedynie dwie - z Mikulašovej, położonej na terenie powiatu bardejowskiego i ze Zboja w Bukowskich Wierchach - znajdują się w skansenie Muzeum Szaryskiego Budownictwa Ludowego w Bardejovskich Kupelach. 

FRIČKA - cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła z XVIII w. Wieża została dobudowana pod koniec lat 20. XIX wieku. Podczas przebudowy w 1933 r. zamieniono dachy namiotowe na jeden kalenicowy. Pierwotnie była to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego, po przebudowie zatraciła styl. Jest to budowla 3-częściowa (babiniec, nawa i prezbiterium) konstrukcji zrębowej. Jest to bardzo piękna cerkiew charakteryzująca się harmonijnymi proporcjami, położona malowniczo przy głównej drodze na niewysokiej skarpie pośrodku wsi. Jest w bardzo dobrym stanie, wygląda na świeżo odnawianą. 

Frička - cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła

Frička - cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła

Frička - cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła

Frička - cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła

Frička - wieża cerkwi pod wezwaniem św. Michała Archanioła

Frička - cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła

Frička - cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła

HUTKA - dawna cerkiew greckokatolicka, obecnie prawosławna pod wezwaniem Narodzenia Bogurodzicy z 1923 r. Budowla zrębowa, kryta blaszanym dachem, z wieżą słupową o lekko pochyłych ścianach. Cerkiew znajduje się na skraju cmentarza, niewidoczna z głównej drogi. W centrum wsi należy skręcić w boczną drogę w kierunku cmentarza (cintorin).
 
Hutka - cerkiew pod wezwaniem Narodzenia Bogurodzicy

Hutka - cerkiew pod wezwaniem Narodzenia Bogurodzicy

Hutka - cerkiew pod wezwaniem Narodzenia Bogurodzicy

JEDLINKA - zabytkowa cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy, zakupiona w Polsce i postawiona w Jedlince w 1763 r. Cerkiew znajduje się pośrodku cmentarza. Jest to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego. Budowla zrębowa 3-częściowa (babiniec, nawa, prezbiterium) z wieżą o lekko pochyłych ścianach posadowioną na przedsionku i babińcu. Dachy namiotowe kryte gontem. Zewnętrzny stan mocno podstarzały. Gdy zwiedzałem ją kilkanaście lat temu, deski i gonty były całkiem nowe. To jedna z bardziej zabytkowych cerkwi - posiada kompletny XVIII-wieczny ikonostas w bogato zdobionej ramie w bardzo dobrym stanie i kilka starych ikon na ścianach. Zwiedzając wnętrze udało mi się szybko zrobić parę zdjęć. Ze względu na pośpiech i słabe oświetlenie ich jakość nie jest rewelacyjna. Cerkiew posiada status Narodowego Zabytku Kultury.

Jedlinka - cerkiew pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy

Jedlinka - wieża cerkwi pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy

Jedlinka - ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy, Matka Boska Hodegetria w rzędzie ikon namiestnych

Jedlinka - ikonostas cerkwi, ikona chramowa Opieki Bogurodzicy w rzędzie ikon namiestnych

Jedlinka - cerkiew Opieki Bogurodzicy, część ikonostasu - bogato rzeźbione carskie wrota 

Jedlinka - cerkiew Opieki Bogurodzicy, fragment ikonostasu - rząd prazdników i lewa strona deesis

Jedlinka - cerkiew Opieki Bogurodzicy, fragment ikonostasu 
rząd prazdników, prawa strona deesis i rząd proroków Starego Testamentu

Jedlinka - cerkiew Opieki Bogurodzicy, współczesne chorągwie procesyjne

KRIVE - zabytkowa cerkiew pod wezwaniem św. Łukasza Ewangelisty z 1826 r. Gruntownie remontowana w latach 1968-1970. Zamieniono wówczas kopuły namiotowe na dach jedno-kalenicowy kryty gontem. Budowla zrębowa z lekko pochyłą wieżą; pozornie jedno-przestrzenna, wewnątrz dwudzielna - składa się z nawy i prezbiterium. Wieża w przyziemiu obejmuje przedsionek. Wyposażenie wnętrza niezwykle bogate - ikonostas ze starymi ikonami z XVI - XVIII w., na ścianach stare ikony z XVI w., na parapecie chóru muzycznego stare deesis z XVI w. Niestety nie udało mi się zwiedzić wnętrza. Cerkiew posiada status Narodowego Zabytku Kultury.

Krive - cerkiew pod wezwaniem św. Łukasza Ewangelisty

Krive - cerkiew pod wezwaniem św. Łukasza Ewangelisty

Krive - cerkiew pod wezwaniem św. Łukasza Ewangelisty

LUKOV-VENECIA - cerkiew pod wezwaniem śś. Kosmy i Damiana, postawiona w latach 1708-1709 i przebudowana w roku 1740. Cerkiew była prawdopodobnie zakupiona w Polsce w Leluchowie, położonym niedaleko po drugiej stronie granicy. Jest to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego, zrębowa, trójdzielna, ze słupową wieżą z izbicą. Architektonicznie bardzo oryginalna - nawa nakryta łamanym dachem namiotowym, nad całością dach kalenicowy tworzący wokół cerkwi szeroki okap, który od południa wsparty na słupach tworzy szeroki podcień. Wewnątrz niekompletny ikonostas i kilka cennych starych ikon w XVI - XVIII w. Cerkiew znajduje się w zachodniej części wsi zw. Venecia, na wysokim brzegu rzeki Topľa.

Lukov-Venecia - cerkiew pod wezwaniem śś. Kosmy i Damiana

Lukov-Venecia - cerkiew pod wezwaniem śś. Kosmy i Damiana

Lukov-Venecia - cerkiew pod wezwaniem śś. Kosmy i Damiana

Lukov-Venecia - cerkiew pod wezwaniem śś. Kosmy i Damiana

TROČANY - cerkiew pod wezwaniem św. Łukasza Ewangelisty zbudowana w 1739 r., kilkakrotnie remontowana. W słowackiej Wikipedii znalazłem informację, że pochodzi ona prawdopodobnie z XV lub XVI w. i jest najstarszą cerkwią w tej części Karpat. Jest to budowla zrębowa trzyczęściowa z masywną słupową wieżą. W latach 50. XX w. greckokatoliccy mieszkańcy Tročan odmówili przejścia na prawosławie i przyłączyli się do kościoła rzymskokatolickiego. We wsi powstał nowy kościół murowany, a drewniana cerkiewka nie jest używana. Od 1999 r. sporadycznie odprawiane są w niej msze. Gdy zwiedzałem cerkiew trwały prace renowacyjne - robotnicy wodą pod ciśnieniem zmywali mech i porosty z dachu. Dlatego zdjęcia robiłem tylko z jednej strony. Dzięki tym pracom mogłem wejść do środka. Cerkiew jest naprawdę malutka - niskie drzwi i ławki, wewnątrz panuje półmrok, wyposażenie skromne: ołtarz główny i kilka ikon. 

Tročany - cerkiew pod wezwaniem św. Łukasza Ewangelisty. Cerkiew ta ma niezwykle oryginalne zwieńczenie wież w kształcie okrągłych kapturków

Tročany - wieża cerkwi pod wezwaniem św. Łukasza Ewangelisty

Tročany - cerkiew pod wezwaniem św. Łukasza Ewangelisty, ołtarz Zdjęcie z krzyża

Tročany - cerkiew pod wezwaniem św. Łukasza Ewangelisty, ikona Matki Boskiej Hodegetrii

Tročany - cerkiew pod wezwaniem św. Łukasza Ewangelisty, ikona Chrystusa Nauczającego

VARADKA - cerkiew pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy, pierwotnie greckokatolicka, po przemianowaniu w latach 50. pozostaje nadal prawosławna. Powstała w 1924 r. na miejscu starszej z XVIII w., zniszczonej w czasie I wojny światowej. Budowla zrębowa szalowana nakryta blaszanym dachem kalenicowym z 2 wieżyczkami. Od zachodu przylega wysoka trzykondygnacyjna wieża. Wewnątrz ikonostas z okresu budowy i współczesne wyposażenie. Ciekawostką tej cerkwi jest drewniana kołatka na wieży używana podczas nabożeństw Wielkiego Piątku, która ma niezwykle głośny suchy dźwięk równie donośny jak dzwon.

Varadka - cerkiew pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy

Varadka - cerkiew pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy

Varadka - cerkiew pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy

Varadka - cerkiew pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy

VYŠNA POLIANKA - cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Paraskewy. Zbudowana w 1919 r. na miejscu i z materiałów większej cerkwi z XVIII w. zniszczonej podczas I wojny światowej. Jest to ładna mała cerkiewka dwudzielna (nawa i prezbiterium) konstrukcji zrębowej, z niewielką lekko pochyłą wieżą. Cerkiew znajduje się na cmentarzu, w pewnej odległości od części grzebalnej. 

Vyšna Polianka - cerkiew pod wezwaniem św. Paraskewy

Vyšna Polianka - cerkiew pod wezwaniem św. Paraskewy

Vyšna Polianka - cerkiew pod wezwaniem św. Paraskewy

KOŽANY - cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Spotkania Pańskiego. Data budowy nie jest dokładnie znana - uważa się że powstała w roku 1698 lub w XVIII wieku. Była kilkakrotnie przebudowywana i remontowana. Cerkiew stoi obok cmentarza na wyższym brzegu drogi Prešov-Svidnik. Jest to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego, orientowana. Składa się z wąskiego prezbiterium, większej nawy i babińca do którego wchodzi niewielka pochyła słupowa wieża z izbicą. Ściany cerkwi i wieży są szalowane deskami, dachy kryte gontem. Nawa nakryta jest łamanym dachem namiotowym, zwieńczonym wieżyczką, prezbiterium zwieńczone jest makowiczką, a wieża daszkiem namiotowym z krzyżem. Na wieży są dwa dzwony. Wewnątrz znajduje się ikonostas barokowy z ikonami z XVII i XVIII w. bez prawych wrót diakońskich. Na lewej ścianie nawy wisi duża ikona ze sceną Sądu Ostatecznego. Kameralne wnętrze w całości pokryte jest polichromią w stylu ludowego baroku. Cerkiew ma status Narodowego Zabytku Kultury.

Kožany - cerkiew Spotkania Pańskiego

Kožany - cerkiew Spotkania Pańskiego

Kožany - cerkiew Spotkania Pańskiego

Kožany - cerkiew Spotkania Pańskiego

Ikonostas cerkwi Spotkania Pańskiego w Kožaniach

Ikonostas cerkwi Spotkania Pańskiego w Kožanach - Matka Boska Hodegetria

Ikonostas cerkwi Spotkania Pańskiego w Kožanach - Chrystus Nauczający

Ikonostas cerkwi Spotkania Pańskiego w Kožanach - carskie wrota

Cerkiew Spotkania Pańskiego w Kožanach - na północnej ścianie cerkwi wisi duża scena Sądu Ostatecznego
 
BARDEJOVSKE KUPELE - cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy z Mikulašovej. Zbudowana w 1730 r., rozbudowana w latach 1837-1838 (powiększono babiniec i przebudowano wieżę) służyła do roku 1926. Po wybudowaniu nowej, stała nieczynna. W 1932 r. została przeniesiona do Bardejovskich Kupeli jako miejscowa świątynia. Stała w centrum uzdrowiska, w 2005 r. została przeniesiona do skansenu. To jedna z piękniejszych cerkwi łemkowskich typu północno-zachodniego. Budowla zrębowa trójdzielna, kryta łamanymi dachami namiotowymi z wieżyczkami. Smukła wieża posadowiona nad babińcem. Wewnątrz ikonostas z XVIII w. - część ikon oryginalna, bardziej cenne ikony i inne wyposażenie przeniesiono do Muzeum Szaryskiego w Bardejowie (więcej zdjęć w poście dot. Bardejowa)

Bardejovske Kupele - cerkiew z Mikulašovej

Bardejovske Kupele - cerkiew z Mikulašovej

BARDEJOVSKE KUPELE - cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Trzech Hierarchów ze Zboja w Bukowskich Wierchach (Zachodnie Bieszczady). Zbudowana w 1766 r., w 1967 r. przeniesiona do skansenu w Bardejovskich Kupelach. Budowla zrębowa z niewielką wieżą nad babińcem, dachy i ściany kryte gontem. Nad nawą i prezbiterium łamane dachy namiotowe z wieżyczkami. Po kradzieży ikon w 1993 r. ikonostas został przeniesiony do Muzeum Szaryskiego w Bardejowie. Zastąpiono go kolorowymi fotokopiami. Wokół cerkwi stylowe drewniane ogrodzenie z bramką zwieńczoną daszkiem i makowiczką (kopia bramki z Nižnego Orlika z 1736 r.)

Bardejovske Kupele - cerkiew ze Zboja

Bardejovske Kupele - cerkiew ze Zboja

HERVARTOV - późnogotycki kościół pod wezwaniem św. Franciszka z Asyżu. Został wybudowany w latach 1493-1496 i jest to najstarszy i najlepiej zachowany zabytkowy kościół rzymskokatolicki na Słowacji. W przeszłości służył również jako kościół ewangelicki. Jest to budowla zrębowa z drzewa cisowego z wysoką słupową wieżą z izbicą. Kościół przykrywa stromy dach kalenicowy, wieżę - dach namiotowy. Dachy i wieża pokryte są gontem, ściany kościoła, przyziemia i izbicy wieży są szalowane. W Hervartowie byłem dwa razy i za każdym razem kościół był zamknięty. Zresztą na zewnątrz jest wyjątkowo piękny i wart obejrzenia, strzelisty jak przystało na gotyk. W 1968 r. uznany został za Narodowy Zabytek Kultury, a w roku 2008 wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. 

Hervartov - kościół św. Franciszka z Asyżu

Hervartov - kościół św. Franciszka z Asyżu

Hervartov - kościół św. Franciszka z Asyżu

Hervartov - kościół św. Franciszka z Asyżu


Bibliografia:

Przewodnik Cerkwie drewniane Karpat – Polska i Słowacja, praca zbiorowa

Oficyna Wydawnicza „Rewasz”

4 komentarze:

  1. Dziwne, że cerkiew w Hervartovie była zamknięta - jako obiekt na liście UNESCO wali tam sporo turystów. W środku jest bardzo ładnie, szczególnie malowidła i napisy w archaicznym słowackim. Z pozostałych widziałem tylko Niżną Polankę - z zewnątrz oczywiście.

    Ładne zdjęcia :)

    OdpowiedzUsuń
  2. Pardon, oczywiście w Hervartovie jest kościół katolicki, a nie cerkiew ;)

    OdpowiedzUsuń
  3. Byłem tam w wakacje, ale widocznie o niewłaściwej porze. Za pierwszym razem około południa, za drugim - późnym popołudniem i na placyku przy kościele i w okolicznych uliczkach nie widziałem żywej duszy.

    OdpowiedzUsuń
  4. Piękna fotograficzna kolekcja drewnianych budowli sakralnych. Cerkwie są niesamowite. Patrząc na nie, myślałem o budowniczych. Ile serca musieli włożyć w swoje dzieła.

    OdpowiedzUsuń

Dziękuję za odwiedzenie mojego bloga. Będzie mi miło przeczytać Twój komentarz na temat opublikowanego posta.