czwartek, 28 maja 2020

Sanok - Skansen

Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku to jeden z największych i najciekawszych skansenów w Polsce. Położony jest w niezwykle atrakcyjnym miejscu - na prawobrzeżnych terenach zalewowych Sanu. Z jednej strony ograniczony jest rzeką, z drugiej zalesionymi wzniesieniami Gór Słonnych. Pod względem fizjograficznym przypomina naturalne ukształtowanie powierzchni Podkarpacia. Prezentowane tu obiekty ludowego budownictwa drewnianego wpisują się harmonijnie w krajobraz skansenu, tworząc z nim integralną całość. Skansen prezentuje kulturę i architekturę ludową z terenu Podkarpacia i wschodniej Małopolski. Na powierzchni 38 ha wydzielono następujące sektory etnograficzne: Bojkowie, Łemkowie, Dolinianie oraz Pogórzanie Wschodni i Zachodni. Skansen posiada szczególną wartość historyczno-poznawczą ponieważ pokazuje kulturę materialną ludności z terenów pogranicza, na których mieszały się wpływy polsko-ukraińskie. W wyniku burzliwej historii tych terenów pod koniec II wojny światowej i w pierwszych latach niepodległości społeczność ukraińska pozostała tu szczątkowa. Wiele miejscowości uległo całkowitej zagładzie i do naszych czasów przetrwało niewiele śladów ówczesnej kultury materialnej. Pionierską inicjatywą było zbudowanie na terenie skansenu galicyjskiego miasteczka, dla ratowania pamiątek po zanikających drewnianych małych miastach i miasteczkach tak licznie występujących na terenie dawnej Galicji. 
Muzeum założone zostało w 1958 r. - pierwotnie jako muzeum w budowie, które po 8 latach udostępniło pierwsze obiekty dla zwiedzających. Od tamtej pory skansen rozwija się nieustannie. Sprowadzane są i powstają nowe obiekty, które wzbogacają poszczególne sektory. Pierwszym dyrektorem Muzeum został Aleksander Rybicki wspomagany przez Jerzego Tura, wojewódzkiego konserwatora zabytków w Rzeszowie.
Zdjęcia w tym poście pochodzą z 3 wizyt w skansenie i mogą różnić się kolorystyką i pogodą.


MIASTECZKO GALICYJSKIE 

To próba rekonstrukcji małego miasteczka z terenu dawnej Galicji, oparta na replikach istniejących domów z konkretnych miejscowości. Jest to uliczka prowadząca od wejścia do skansenu do dużego rynku i od rynku do pozostałych sektorów. Domy te nie są pustymi atrapami, lecz budynkami wyposażonymi w warsztaty rzemieślnicze, sklepy lub domowe wnętrza mieszkańców o różnym stopniu zamożności. Wyposażenie i meble to autentyczne stare przedmioty gromadzone w muzeum przez 30 lat. 

Spichlerz z Przeczycy (pow. dębicki) zaadaptowany na gospodę dla zwiedzających

Uliczka prowadząca do rynku

Dom z Jaślisk (dawne miasteczko, obecnie wieś w pow. krośnieńskim) 
i kapliczka żeliwna z Posady Olechowskiej (obecnie dzielnica Sanoka).

Dom ze Starej Wsi (pow. brzozowski) - obecnie sklep z pamiątkami i rękodziełem artystycznym

Galicyjski Rynek to duży plac wybrukowany jak za dawnych lat gładkimi kamieniami tzw. kocimi łbami 
otoczony replikami domów z terenu Podkarpacia

Galicyjski Rynek

Galicyjski Rynek

Galicyjski Rynek

Remiza strażacka to autentyczny obiekt z Golcowej (pow. brzozowski) i figura św. Floriana

Galicyjski Rynek - studnia i karczma z Sanoka

Galicyjski Rynek - zegarmistrz z Dębowca (pow. jasielski) i stolarz z Brzozowa

Galicyjski Rynek - sklep kolonialny z Jaślisk i placówka GOPR ze stałą ekspozycją nt. ratownictwa górskiego

Galicyjski Rynek - apteka ze Starej Wsi (pow. brzozowski) i Urząd Gminny z Jedlicz (pow. krośnieński)

Galicyjski Rynek - szewc z Rybotyczów (pow. przemyski) 

Galicyjski Rynek - stolarz z Brzozowa 

Galicyjski Rynek - dom mieszkalny z Birczy (pow. przemyski)

Miasteczko galicyjskie - synagoga z Połańca (pow. Staszów) w trakcie rekonstrukcji. To chyba jedyny obiekt pochodzący z pogranicza
woj. podkarpackiego i świętokrzyskiego, budowany od nowa na podstawie dokumentacji zachowanej w PAN.

Galicyjski Rynek - w pracowni zegarmistrza

Galicyjski Rynek - apteka

Galicyjski Rynek - zaplecze apteki

Galicyjski Rynek - kuchnia aptekarza

Galicyjski Rynek - salon w mieszczańskim domu

Galicyjski Rynek - jadalnia w mieszczańskim domu 

Galicyjski Rynek - pokój w mieszczańskim domu

Galicyjski Rynek - pokoje w amfiladzie w mieszczańskim domu

Galicyjski Rynek - rodzinna sypialnia w mieszczańskim domu

Galicyjski Rynek - kuchnia w mieszczańskim domu

SEKTOR BOJKOWSKI

Bojkowie zamieszkiwali Bieszczady od Bystrzycy Sołotwińskiej w Gorganach (Ukraina) na wschodzie po Wysoki Dział (pasmo górskie w Bieszczadach na wschód od doliny Osławy) na zachodzie. Po II wojnie światowej w granicach Polski pozostała niewielka ich część zachodnia od Wysokiego Działu do granicy państwa. Bojkowie to potomkowie osadników rusko-wołoskich osiedlających się na tym terenie w XV i XVI wieku. Pod względem wyznaniowym byli grekokatolikami. Sektor ten znajduje się na wznoszącym się zboczu Gór Słonnych. 

Na skraju bukowego lasu  Gór Słonnych stoi dawna cerkiew greckokatolicka p.w. Narodzenia Bogurodzicy w 1731 r. z GRĄZIOWEJ. Pod koniec wojny w tym rejonie toczyły się zacięte walki z UPA. Po wysiedleniu wszystkich mieszkańców na Ukrainę i Ziemie Zachodnie wieś przestała istnieć. Zachowała się w niej tylko stara cerkiew i resztki sadów owocowych. Po wojnie teren wsi został włączony do Arłamowa, w którym powstał ośrodek wypoczynkowy Urzędu Rady Ministrów. W 1968 r. cerkiew przeniesiono do skansenu w Sanoku. Wewnątrz zachowała się polichromia i fragmenty ikonostasu. Pozostałe wyposażenie zostało zniszczone lub rozkradzione. Jest to drewniana cerkiew konstrukcji zrębowej, orientowana, poszyta gontem. W zewnętrznej bryle budynku zwracają uwagę dwukondygnacyjne podcienia - dolne obiegające wejście główne i nawę oraz górne nad przedsionkiem. Cerkiew ma łamane dachy namiotowe nad każdą z trzech części zwieńczone cebulastymi sygnaturkami. 

Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Grąziowej

Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Grąziowej

Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Grąziowej. Zachowane fragmenty oryginalnego ikonostasu eksponowane są w galerii skansenu 
"Ikona karpacka".  Na jego miejscu umieszczono ikonostas z cerkwi greckokatolickiej p.w. św. Bazylego z Poździacza 
(Leszno Podkarpackie) - wioski położonej kilkanaście kilometrów na północ od Przemyśla. 

Przy cerkwi stoi dzwonnica słupowa z Sierakościec koło Przemyśla

Cerekiew p.w. św. Onufrego z 1750 r. z ROSOLINA (pow. bieszczadzki). W czasie walk z UPA wieś została doszczętnie zniszczona. Przetrwała tylko cerkiew, dzwonnica i kostnica, które w 1960 i 1962 r. (kostnica) zostały przeniesione do skansenu w Sanoku. W miejscu wsi można dziś znaleźć jedynie resztki starych piwnic i zdziczałe drzewa owocowe. Ta niewielka drewniana cerkiew  konstrukcji zrębowej, orientowana, nakryta gontem składa się z przedsionka, nawy, prosto zamkniętego prezbiterium i zakrystii. Wyposażenie jest oryginalne, w niewielkim stopniu uzupełnione o sprzęty z XVIII i XIX w. Do 1947 roku cerkiew była użytkowana jako filia parafii greckokatolickiej w Polanie, lecz jej układ architektoniczno-przestrzenny, wyposażenie w nastawy ołtarzowe oraz ikonografia wskazują na pierwotne przeznaczenie dla obrządku rzymskokatolickiego. 

Cerkiew św. Onufrego z Rosolina

Wnętrze cerkwi św. Onufrego z Rosolina. Wystrój tworzą trzy ołtarze w późnobarokowej obudowie, z których główny ukazuje patrona swiątyni adorującego Koronację Matki Boskiej i dwa boczne: św. Jana Nepomucena i św. Mikołaja Cudotwórcy.   

Chałupa jednomieszkalna (chyża) ze Skorodnego (pow. bieszczadzki). Składa się z sieni, izby, komory i kuchenki.

Większa chyża ze Skorodnego, która składa się z sieni, izby, komory, boiska, stajni, owczarni i plewnika.

Duża bojkowska chyża

Młyn wodny z Woli Komborskiej (pow. krośnieński). Terytorialnie obiekt ten pochodzi z Pogórza wschodniego, ale umieszczony został 
w sektorze bojkowskim, który znajduje się na zboczu, na którym istnieje zbiornik wodny umożliwiający działanie młyna.

SEKTOR ŁEMKOWSKI

Łemkowie zamieszkiwali Beskid Niski po obu stronach granicy polsko-słowackiej - w Polsce od Osławy i Osławicy na wschodzie, do Popradu na zachodzie. Zasiedlony został przez ich rusko-wołoskich przodków od XV wieku. Uwarunkowania geograficzne i historyczne spowodowały powstanie różnic lokalnych. Łemków dzielimy więc na: zachodnich (w okolicach Krynicy i górnego biegu rzeki Białej), środkowych (do rzeki Jasiołki) i wschodnich (do rzeki Osławy). Pod względem wyznaniowym dominowali wśród nich grekokatolicy, ale od początku XX w. zaczęło się rozpowszechniać prawosławie. Zainteresowanych tym tematem odsyłam do cyklu moich postów Drewniane cerkwie łemkowskie.   

Dawna cerkiew greckokatolicka p.w. Narodzenia Bogurodzicy z 1801 r. z nieistniejącej wsi ROPKI. Wieś ta leży w dolinie potoku dopływu Ropy w powiecie gorlickim woj. małopolskiego. Po wojnie i wysiedleniu Łemków przez wiele lat wieś pozostawała bezludna. Zachowana tam cerkiew w latach 70. XX w. została rozebrana i przewieziona do skansenu w Sanoku. Po 23 latach została pieczołowicie zrekonstruowana i stanowi jeden z najciekawszych obiektów ekspozycji. Jest to klasyczna cerkiew typu północno-zachodniego - trójdzielna z łamanymi dachami namiotowymi i izbicową słupową wieżą obejmującą babiniec. Dachy i wieża zwieńczone są pięknymi baniastymi hełmami. Więcej informacji w poście Drewniane cerkwie łemkowskie nr 10. W otoczeniu dwie łemkowskie chyże z Klimkówki i Zdyni.

Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Ropek

Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Ropek

Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Ropek

Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Ropek

Dzwonnica bramna cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek. Pokazywany tu dzwon pochodzi z cerkwi w nieistniejącej wsi Balnica niedaleko Łupkowa w paśmie granicznym Bieszczad. Na początku wojny ukryty został przed okupantem w ziemi i odkopany w roku 2006 przez ekipę sanockiego skansenu.

Wnętrze cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek. Autorami polichromii byli bracia Michał i Zygmunt Bogdańscy.

Ikonostas cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek. Michał i Zygmunt Bogdańscy byli również autorami ikonostasu.

Chyża z Pielgrzymki (pow. jasielski) i spichlerz z Koniecznej (pow. gorlicki woj. małopolskiego)

Duża łemkowska chyża z Komańczy (pow. sanocki) składająca się z sieni, izby, komory, boiska, stajni, plewnika i zachaty. 
Po lewej stronie zdjęcia widoczny jest ustęp wyciosany w grubym pniu drzewa. 

Chyża z Królika Polskiego (pow. krośnieński)

Chyża ze Smolnika (pow. Sanocki)

Duża chyża łemkowska

SEKTOR DOLINIAN

Dolinianie zamieszkiwali wschodnią część Dołów Jasielsko-Sanockich oraz okolice Leska, Sanoka i Mrzygłodu, na południu sięgali po pasmo Bukowicy ciągnące się między doliną Wisłoka i doliną Osławy. Była to grupa mieszana złożona z ludności polskiej i ruskiej z niewielką domieszką ludności niemieckiej, która szybko zatraciła odrębność etniczną. Pod względem wyznaniowym dominowali tu grekokatolicy, z mniejszością rzymskich katolików.  

Zagroda jednobudynkowa z Posady Olchowskiej (pow. sanocki)

Zagroda jednobudynkowa z Nadolan (pow. sanocki)

Zagroda jednobudynkowa z Nowosiółek (pow. leski) zaadaptowana na galerię "Ikona karpacka"

Kolorowy ogródek przy galerii "Ikona karpacka"

Karczma z Lisznej (pow. leski)

SEKTOR POGÓRZAN WSCHODNICH

Pogórze wschodnie zajmuje teren położony na wschód od historycznej granicy między Polską a Rusią (od Wisłoka po środkowy San - na wschód od Krosna i okolice Brzozowa). Ziemia ta została zasiedlona przez ludność polską i niemiecką w XV wieku. We wschodniej części osiedlała się również ludność pochodzenia ruskiego, która uległa polonizacji. Kilkanaście kilometrów na północ od Krosna znajdowało się 10 miejscowości ruskich zasiedlonych na przełomie XV i XVI wieku. Osiem z nich tworzyło zwarty obszar, a dwie położone były wyspowo wśród osad polskich. Od drugiej połowy XIX w. ludność tę nazywano Zamieszańcami. Jej położenie w otoczeniu ludności polskiej spowodowało, że uległa ona silnym wpływom kultury Pogórza, zachowując jednak swoją odrębność. Pod względem wyznaniowym dominowali tu rzymscy katolicy, ludność ruska była wyznania greckokatolickiego. 

Chałupa z Dydni i kapliczka z Jabłonki (pow. brzozowski)

Chałupa z Dydni

Kapliczka z Jabłonki

Malwy w ogródku przy chałupie z Dydni

Chałupa z Niebocka i stodoła z Jasienicy Rosielnej (pow. brzozowski)

Po skansenie jeżdżą również bryczki, które można wynająć za uzgodnioną opłatą. Jest to dogodny środek transportu dla 
osób chorych i starszych, zważywszy na rozległy obszar parku i spore odległości między poszczególnymi obiektami.

Chałupa z Ustrobna i wiatrak z Turaszówki (pow. krośnieński)

Chałupa z Ustrobna

Zagroda z Bliznego (pow. brzozowski)

Chałupa z Bliznego

 Wiatrak z Bliznego

Łan żyta przed chałupą z Korczyny (pow. krośnieński)

Chałupa z Węgłówki (pow. krośnieński) - była to wieś zamieszkała przez Zamieszańców.


SEKTOR POGÓRZAN ZACHODNICH

Teren Pogórza zachodniego rozciąga się od rzeki Białej na zachodzie, do historycznej XIV wiecznej granicy między Polską a Rusią na wschodzie po Jasiołkę i Wisłok i od Przełęczy Dukielskiej do Strzyżowa i Rzeszowa. Zamieszkiwała go ludność polska. Grupa ta powstała w okresie średniowiecza w wyniku zasiedlenia Pogórza Ciężkowicko-Dynowskiego przez ludność z województwa krakowskiego i sandomierskiego. Mieszkańcy tego obszaru byli wyznania rzymskokatolickiego.  

Kościół rzymskokatolicki p.w. św. Mikołaja z 1667 r. z BĄCZALA DOLNEGO koło Jasła. W latach 70. XX w. został przeniesiony do skansenu w Sanoku. Jest to kościół z drewna jodłowego na kamiennej podmurówce, kryty gontem. Składa się z dwóch niezależnych części - korpusu (prezbiterium z zakrystią i nawą) i dobudowanej od zachodu wieży nakrytej dachem namiotowym z kulą i krzyżem. Dach świątyni jest zwieńczony sygnaturką z pozorną latarnią i hełmem. Wokół kościoła obiegają szerokie podcienia (soboty). Po przeniesieniu do skansenu przywrócono kościołowi pierwotny wygląd po wcześniejszych przeróbkach. Architektoniczna struktura świątyni i wiele detali wskazują na jego wyraźne późnogotyckie cechy stylowe.

Kościół św. Mikołaja z Bączala Dolnego

Kościół św. Mikołaja z Bączala Dolnego

Kościół św. Mikołaja z Bączala Dolnego

Kościół św. Mikołaja z Bączala Dolnego. Na tym zdjęciu wid, że oddzielna wieża połączona jest z kościołem tylko w dolnej części.

Kościół św. Mikołaja z Bączala Dolnego

Wnętrze kościoła św. Mikołaja z Bączala Dolnego

Prezbiterium i ołtarz główny kościoła św. Mikołaja z Bączala Dolnego

Plebania z Ropy (pow. gorlicki, woj. małopolskie) - widok od strony ogródka

Plebania z Ropy - widok od strony dziedzińca

Kapliczka św. Jana Nepomucena z Nowej Wsi Czudeckiej (pow. strzyżowski)

Dwór ze ŚWIĘCAN (pow. jasielski) z 1861 r., przeniesiony do skansenu w roku 2005. Prace rekonstrukcyjne trwały 8 lat. W 2013 r. dwór w pełni wyposażony został udostępniony turystom do zwiedzania. Do 1927 r. był własnością rodziny Olszewskich, ostatnich właścicieli majątku. Dwór zbudowany jest na planie prostokąta z drzewa jodłowego i cegły. Jest to budynek parterowy szalowany, nakryty gontowym dachem. W skansenie dworowi przywrócono pierwotny wygląd poprzez odbudowanie ganku w elewacji ogrodowej, odtworzenie kominków we wnętrzach oraz rekonstrukcję polichromii w domowej kaplicy. Na blisko 400 m2 powierzchni dworu rozlokowanych jest 11 pomieszczeń mieszkalno-użytkowych i gospodarczych w układzie amfiladowym. Do dyspozycji rodziny i służby przeznaczone były pokoje: stołowy, salon, sypialnia, dla dzieci, gabinet, kancelaria, kaplica, kredens, kuchnia z sienią gospodarczą oraz spinająca całość sień główna. 

Dwór ze Święcan od strony ogrodu

Dwór ze Święcan - fasada ogrodowa. W skansenie odtworzona została misterna dekoracja snycerska 
biegnąca wzdłuż dachu pod okapem i ażurowa dekoracja wokół okien.

Dwór ze Święcan - trofeum myśliwskie w sieni głównej

Dwór ze Święcan - pokój stołowy. Dwór w skansenie został urządzony od podstaw ponieważ nie zachowały się ani źródła archiwalne dot. jego wyposażenia, ani nawet pojedyncze sprzęty. Pokazuje on typowe wyposażenie średnio zamożnej siedziby szlachecko-ziemiańskiej z okresu od połowy XIX do lat 30. XX wieku. Aranżacja wnętrz jest tym bardziej autentyczna, że stworzona została ze sprzętów z podsanockich dworów pozyskiwanych latami przez muzeum od byłych właścicieli majątków. 

Dwór ze Święcan - salon

Dwór ze Święcan - sypialnia

Dwór ze Święcan - pokój dziecięcy

Dwór ze Święcan - gabinet pana domu

Dwór ze Święcan - kancelaria

Dwór ze Święcan - kaplica

Dwór ze Święcan - kuchnia

Spichlerz dworski z Ropczyc

Zagroda z Rożnowic (pow. gorlicki, woj. małopolskie)

Od lewej do prawej: chałupa wójtowska z Moszczenicy (pow. gorlicki) i chałupa z Rzepiennika Strzyżewskiego 
(pow. tarnowski, woj. małopolskie). 

Chałupa z Rzepiennika Strzyżewskiego i stodoła z Błażkowej (pow. jasielski)

Kuźnia z Wyżnego (pow. strzyżowski)

Remiza strażacka z Lipinek (pow. gorlicki, woj. małopolskie)

SEKTOR NAFTOWY - od połowy XIX w. Podkarpacie i wschodnia Małopolska znane były jako polskie zagłębie naftowe. Ropę wydobywano i przetwarzano w okolicach Gorlic (Siary, Sękowa), Krosna (I kopalnia ropy w Bóbrce) i Jasła (rafineria Ulaszowice). W niewielkim sektorze naftowym prezentowane są urządzenia i narzędzia wydobywcze z likwidowanych kopalń ropy. Dla celów dydaktycznych odtworzono również kilka nieistniejących już obiektów.
  
  

 

1 komentarz:

  1. Skansen w Sanoku a właściwie Muzeum Budownictwa Ludowego jest jednym z największych i najpiękniejszych tego typu obiektów. Oglądając Twoje wspaniałe zdjęcia doszłam do wniosku, że najwyższa pora aby odświeżyć swoje wspomnienia. Byłam w tym skansenie we wrześniu 2012 roku. W Miasteczku Galicyjskim nie wszystkie obiekty były już otwarte.
    Serdecznie pozdrawiam:)

    OdpowiedzUsuń

Dziękuję za odwiedzenie mojego bloga. Będzie mi miło przeczytać Twój komentarz na temat opublikowanego posta.