Beskid Niski - Dolina Ropy (część I)
Następną rzeką na wschód od Białej jest Ropa. Jej dorzecze z wpływającymi do niej potokami jest jednym z największych w Beskidzie Niskim. Na tym obszarze znajduje się wiele ciekawych cerkwi łemkowskich, w tym kilka najładniejszych i najbardziej stylowych pod względem architektonicznym. Są to niewątpliwie cerkwie w Kwiatoniu, Owczarach i z Ropek. Jak zwykle posuwał się będę z południa na północ.
Cerkwie pokazywane w tym poście według kolejności to:
Wysowa, Hańczowa i Ropki
WYSOWA to niewielkie uzdrowisko w południowo-zachodniej części Beskidu Niskiego. Znajduje się tu dawna cerkiew greckokatolicka, obecnie prawosławna pod wezwaniem św. Michała Archanioła z 1779 r. Wg XIX-wiecznych przekazów cerkiew wybudowana została przez konfederatów barskich jako zadośćuczynienie za poprzednią zniszczoną w czasie ich walk na tym terenie. Po 1947 r. użytkowana była jako magazyn. W 1958 r. na wniosek mieszkańców została przejęta przez powstałą w Wysowej parafię prawosławną. Była to pierwsza po wojnie tego typu parafia na terenie Polski południowo-wschodniej. Cerkiew była remontowana w latach 1962-64 i 1996-98. Jest to cerkiew typu północno-zachodniego nieznacznie przekształcona. Posiada łamane dachy i dużą izbicową wieżę, obejmującą przedsionek i część nawy, zwieńczone baniastymi hełmami. Trzy lata temu udało mi się wejść do środka w ramach akcji "obiekty otwarte latem" na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Małopolskiego. Niestety ikonostas był w remoncie. Dwie ikony były odnowione, część czekająca na remont, a prawa strona górnych rzędów zdjęta i wysłana do konserwacji. Sądzę, że obecnie jest on w idealnym stanie.
Cerkiew św. Michała Archanioła w Wysowej
Cerkiew św. Michała Archanioła w Wysowej
Wieże cerkwi św. Michała Archanioła w Wysowej
Cerkiew św. Michała Archanioła w Wysowej
Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Wysowej - lewa skrajna ikona namiestna św. Mikołaja .
Na pierwszy rzut oka widać, że ikona wymaga konserwacji.
Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Wysowej - ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii.
Widać, że ikona wymaga konserwacji.
Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Wysowej - pięknie odnowiona ikona namiestna Chrystusa Nauczającego
Ikonostas cerkwi w Wysowej - odnowiona ikona chramowa św. Michała Archanioła. Jest to ikona zwana "Sobór św. Michała".
Przedstawia św. Michała w otoczeniu zastępów anielskich. Na Słowacji zwiedziłem kilka cerkwi pod takim właśnie wezwaniem.
Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Wysowej - carskie wrota
HAŃCZOWA to duża wieś w górnym biegu Ropy pomiędzy Wysową i Uściem Gorlickim. Znajduje się tu dawna cerkiew greckokatolicka, obecnie prawosławna pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy. Najstarsza część cerkwi - wieża - pochodzi z XVIII w., a świątynia z 1871 r. Po roku 1947 pełniła funkcję kościoła rzymskokatolickiego. Ze względu na jej zły stan, w 1956 r. podjęto decyzję o rozbiórce. W tym czasie do Hańczowej powróciła część dawnych mieszkańców, którzy postarali się o zwrot świątyni i przeprowadzili remont. W 1958 r. erygowano tu parafię prawosławną. Jest to cerkiew typu północno-zachodniego. Jedyne odstępstwo od stylu to gzymsy zamiast załamań na dachach namiotowych. Blaszane dachy świątyni i wieża zwieńczone są pokaźnymi baniastymi hełmami z pozornymi latarniami. Cerkiew ta posiada jeszcze jeden element charakterystyczny dla cerkwi łemkowskich, mianowicie pozorne tarcze zegarowe na izbicy wieży. Pojawiły się one pod koniec XVIII w. w wyniku naśladownictwa tzw. cerkwi józefińskich (murowanych) z okresu panowania cesarza Józefa II. Podobne tarcze znajdują się na prezentowanej wyżej cerkwi w Wysowej.
Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Hańczowej
Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Hańczowej trzy lata później
Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Hańczowej od północnej strony
Wieża cerkwi Opieki Bogurodzicy w Hańczowej
Cerkiew Opieki Bogurodzicy - widok z boku
Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Hańczowej - widok od strony prezbiterium
Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Hańczowej
Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Hańczowej - lewa skrajna ikona namiestna św. Mikołaja
Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Hańczowej - ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii
Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Hańczowej - ikona namiestna Chrystusa Nauczającego
Ikonostas cerkwi w Hańczowej - ikona chramowa Opieki Bogurodzicy
Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Hańczowej - carskie wrota
Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Hańczowej - diakońskie wrota. Lewe przedstawiają św. Szczepana, prawe - św. Jana Chrzciciela
Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Hańczowej. Na sklepieniu nawy znajduje się duża polichromia "Przemienienie Pańskie",
a na sklepieniu babińca - "Wypędzenie przekupniów z świątyni"
ROPKI to dawna nieistniejąca dziś wieś łemkowska w dolinie potoku Ropka, dopływu Ropy 4 km na zachód od Hańczowej. Obecnie jest tu kilka zabudowań, w tym elegancki pensjonat. Znajdowała się tu jedna z najładniejszych drewnianych cerkwi łemkowskich, która na szczęście przetrwała do dziś w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Jest to cerkiew pod wezwaniem Narodzenia Bogurodzicy z 1801 r. Przed wojną była to cerkiew filialna parafii w Hańczowej. Po wojnie i wysiedleniu Łemków wieś przez wiele lat pozostawała bezludna. Zachowana cerkiew w latach 70. została rozebrana i przewieziona do skansenu w Sanoku. Po 23 latach została pieczołowicie zrekonstruowana i stanowi jego chlubę i jeden z najciekawszych obiektów ekspozycji. Jest to klasyczna cerkiew typu północno-zachodniego - trójdzielna z łamanymi dachami namiotowymi i izbicową wieżą słupową obejmującą babiniec. Dachy i wieża zwieńczone są pięknymi baniastymi hełmami. Izbica wieży posiada tarcze zegarowe. Ciekawym elementem rzadko spotykanym jest malowany na niebiesko fryz arkadowy na załamaniach dachów i izbicy wieży. Cerkiew ta pod wieloma względami przypomina starszą cerkiew w Kwiatoniu, który leży niecałe 10 km na północny-wschód od Ropek. Nie ulega wątpliwości, że jej budowniczowie wzorowali się na starszym pierwowzorze.
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Ropek w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Ropek
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Ropek
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Ropek
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Ropek - widok z boku. Widzimy tu charakterystyczne dla cerkwi łemkowskich prostokątne zamknięcie prezbiterium. W kościołach łacińskich i pod ich wpływem w niektórych cerkwiach spotykamy trój- i wieloboczne zamknięcie prezbiterium.
Zwieńczenie dachów i wieży cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek z charakterystyczną dekoracją arkadową w kolorze niebieskim.
Piękne barokowe hełmy nad nawą i wieżą cerkwi z Ropek
Wieża i dzwonnica cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek
Namiotowy dach dzwonnicy i wieża cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek
Dzwonnica cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek. Pokazywany tu dzwon pochodzi z cerkwi w nieistniejącej wsi Balnica w paśmie granicznym Bieszczad. Na początku wojny ukryty został w ziemi przed okupantem i odkopany w roku 2006 przez ekipę sanockiego skansenu.
Wnętrze cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek. Zdjęcie nieoświetlonej świątyni zrobione przez kratę wydaje się prawie monochromatyczne.
Do cerkwi można wejść tylko z przewodnikiem.
Ikonostas cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek. Całą polichromię i ikonostas wykonali bracia Michał i Zygmunt Bogdańscy z Jaślisk. W cerkwi eksponowana jest wystawa nt. rekonstrukcji cerkwi. Godna podziwu jest benedyktyńska praca przy rekonstrukcji malowideł ściennych, które najbardziej ucierpiały z powodu upływu czasu i przeprowadzki.
Ikonostas cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek - lewa skrajna ikona namiestna św. Mikołaja
Ikonostas cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek - ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii
Ikonostas cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek - ikona namiestna Chrystusa Nauczającego
Ikonostas cerkwi z Ropek - ikona chramowa Narodzenia Bogurodzicy
Ikonostas cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek - carskie wrota
Ikonostas cerkwi Narodzenia Bogurodzicy z Ropek - Chrystus Arcykapłan, centralna ikona rzędu deesis
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Ropek. Polichromie: "Trójca Święta" na kopule nawy i "Zwiastowanie" na sklepieniu babińca.
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy z Ropek - boczny ołtarz Opieki Bogurodzicy (Pokrow)
Bibliografia:
Przewodnik
Cerkwie drewniane Karpat – Polska i Słowacja, praca zbiorowa
Oficyna Wydawnicza „Rewasz”
Stanisław Kryciński – Łemkowszczyzna (Po obu stronach Karpat, Czas
wojny i pokoju, Nieutracona)
Wydawnictwo LIBRA
Jarosław Giemza – Cerkwie i ikony Łemkowszczyzny
Wydawnictwo LIBRA
Przewodnik
Beskid Niski, praca zbiorowa
Oficyna Wydawnicza „Rewasz”
Bogdan Mościcki – Przewodnik Beskid Sądecki
Oficyna Wydawnicza „Rewasz”
