voyages... voyages...: 10/13/19

niedziela, 13 października 2019

Drewniane cerkwie łemkowskie nr 18

Beskid Niski - Dolina Górnej Wisłoki (część II)

W tym poście przedstawię drugą grupę cerkwi w dolinie górnej Wisłoki. Idąc z południa na północ będą to kolejno cerkwie:

Olchowiec, Krempna, Chyrowa i Pielgrzymka

OLCHOWIEC to mała łemkowska wieś w centralnej części Beskidu Niskiego leżąca nad potokiem Wilsznia niedaleko granicy ze Słowacją. W centrum wioski nad brzegiem potoku stoi dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja. Tradycja mówi, że cerkiew powstała w wyniku rozbudowy w latach 30. XX w. mniejszej cerkwi zakupionej na Słowacji pod koniec XVIII w. W czasie II wojny światowej cerkiew została poważnie uszkodzona, ale wyremontowali ją dawni mieszkańcy, którzy uniknęli wysiedleń. W roku 1953 tamtejsze władze wydały nakaz rozbiórki cerkwi, ale sprzeciwili się temu mieszkańcy. Przez wiele lat cerkiew stała zamknięta, jedynie sporadycznie udawało się odprawić w niej nabożeństwo. Dopiero w 1976 r. cerkiew została oficjalnie przywrócona do kultu. Obecnie służy wiernym dwóch obrządków - grecko i rzymskokatolickiego. W 1991 r. wznowiono greckokatolicki odpust zw. kiermeszem, który odbywa się co roku w najbliższą niedzielę w okolicy święta patrona przypadającego 22 maja.

Jest to niewielka cerkiew typu schyłkowego - trójdzielna z dobudowaną do prezbiterium zakrystią, bez wieży, nakryta blaszanymi dachami kalenicowymi zwieńczonymi dwoma prostymi baniastymi hełmami.

Do cerkwi prowadzi wygięty łukowato kamienny mostek na potoku uznany za zabytek.

Cerkiew Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja w Olchowcu

Wieżyczki cerkwi Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja w Olchowcu

Cerkiew Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja w Olchowcu

KREMPNA to duża wieś nad Wisłoką, siedziba dyrekcji Magurskiego Parku Narodowego i główny ośrodek ruchu turystycznego w środkowej części Beskidu Niskiego. Położona jest na północny zachód od Olchowca. W centrum wsi stoi dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem śś. Kosmy i Damiana. Zbudowano ją pod koniec XVIII w. na miejscu poprzedniej, która przetrwała blisko 300 lat. Nie ma pewności dot. dokładnego roku jej powstania, ponieważ wewnątrz zachowały się napisy z dwoma datami 1778 i 1782. Po wysiedleniu Łemków parafia greckokatolicka przestała istnieć, jednakże pozostały ksiądz Wysoczański zgodził się odprawiać nabożeństwa dla napływowych rzymskich katolików. Po powrocie części dawnych mieszkańców w 1956 r. ks. Wysoczański odprawiał też msze w ich obrządku. Wspólne użytkowanie cerkwi przez greckich i rzymskich katolików rodziło konflikty, co spowodowało zamknięcie jej przez tamtejsze władze. Cerkiew przywrócono do kultu w 1971 r. po jej gruntownym remoncie i po powołaniu w Krempnej odrębnej parafii rzymskokatolickiej.

Jest to cerkiew typu północno-zachodniego - trójdzielna, nakryta podwójnie łamanymi dachami namiotowymi, izbicowa wieża z zachatą obejmuje babiniec, wszystkie dachy zwieńczone są baniastymi hełmami krytymi gontem. Od dawna wieża cerkwi przechylała się do środka w kierunku nawy. Przeprowadzony w 2007 r. kapitalny remont podczas którego zawaliła się kopuła nawy wykazał błąd budowlany. Błąd skorygowano i nie zagraża jej żadna katastrofa.

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Krempnej

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Krempnej - przed cerkwią stoi figura św. Mikołaja

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Krempnej

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Krempnej od strony prezbiterium

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Krempnej. W głębi widoczny nowy murowany kościół.

Wieża cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Krempnej

Wnętrze cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Krempnej. Cerkiew jest otwarta w ciągu dnia. Po wejściu do środka włącza się taśma z muzyką cerkiewną, co stwarza odpowiedni religijny nastrój do zwiedzania i kontemplacji ikon.

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Krempnej

Górna część ikonostasu cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Krempnej

Środkowa część ikonostasu cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Krempnej

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Krempnej - ikony namiestne Matki Boskiej Hodegetrii i Chrystusa Nauczającego

rozdzielone carskimi wrotami

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Krempnej - ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Krempnej - ikona namiestna Chrystusa Nauczającego

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Krempnej - ikony namiestne Chrystus wręczający klucze św. Piotrowi

i Matka Boska Hodegetria rozdzielone lewymi wrotami diakońskimi

Ikonostas cerkwi w Krempnej - ikona namiestna Chrystusa Nauczającego i chramowa śś. Kosmy i Damiana

rozdzielone prawymi wrotami diakońskimi

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Krempnej - rząd deesis ze starego ikonostasu nad chórem muzycznym

CHYROWA to nieduża wieś leżąca w górnym biegu potoku Iwielka, dopływem Wisłoki, 5 km na południowy-zachód od Dukli. Od Dukli oddziela ją wysokie pasmo Chyrowej (694 m). Wieś położona jest niezwykle malowniczo na dnie długiej rozłożystej doliny. Po przeciwnej stronie Chyrowej ciągnie się pasmo Halki i Kiczery, a po ich zboczu przebiega główna droga z Iwli do Tylawy; do wioski schodzi lokalna droga nad potokiem. Pośrodku wsi stoi dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy (Pokrow), obecnie filia parafii rzymskokatolickiej w Iwli. Dokładna data jej budowy nie jest znana. Na nadprożu portalu zachodniego wpisana jest data 1780. Istnieją dwie teorie dot. jej powstania. Pierwsza to ta, że do istniejącej od 1707 r. murowanej kaplicy dobudowano drewnianą cerkiew, a druga, że w 1770 r. zamierzano wybudować cerkiew murowaną, ale z powodu braku funduszy postawiono tylko murowane prezbiterium i zakrystię, a pozostałą część dobudowano z tańszego i bardziej dostępnego wówczas materiału - drewna. Z cerkwią tą wiąże się ciekawa historia cudownej ikony Matki Boskiej, która pewnego dnia pojawiła się na drzewie w Chyrowej. Po ikonę przyjechali jej właściciele ze Słowacji, ale w cudowny sposób wróciła z powrotem do Chyrowej. W tej sytuacji zrezygnowano z dalszych przenosin, obraz pozostał w Chytowej i wybudowano dla niego świątynię. Do tego cudownego obrazu jeszcze w okresie międzywojennym pielgrzymowali wierni z okolicznych wsi i ze Słowacji. Obecnie znajduje się on w ołtarzu głównym w prezbiterium zasłaniany obrazem Trójcy Świętej. W 1947 r. cerkiew przekazano parafii w Dukli. Przez wiele lat nieremontowana popadała w ruinę. W 1982 r. rozpoczęto jej rozbiórkę, która szczęśliwie została wstrzymana po interwencji środowisk turystycznych i wyższych władz kościelnych. W 1983 r. przekazano cerkiew parafii w Iwli, ale dopiero pod koniec lat 80. rozpoczęto jej niezbędny remont.

Jest to cerkiew typu północno-zachodniego - trójdzielna, prezbiterium z zakrystią murowane, nawa drewniana konstrukcji zrębowej, duża pochyła drewniana wieża konstrukcji słupowej z pozorną izbicą obejmuje babiniec, od zachodu do wieży dostawiony jest niewielki przedsionek. Dachy są kryte blachą - nad cerkwią lekko profilowane namiotowe z gzymsami, pozorną latarnią i makowiczką, nad wieżą - z niewielką banią i makowiczką.

Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Chyrowej. Widać ją jak na dłoni z głównej drogi Iwla - Tylawa ze zbocza Halki i Kiczery.

Szczególnie malowniczo prezentuje się w słoneczne dni na tle zbocza Chyrowej.

I ja uległem jej urokowi i pozwalam sobie pokazać kilkanaście zdjęć.

Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Chyrowej

Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Chyrowej - to już jest zdjęcie z dołu spod cerkwi.

Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Chyrowej

Wieża cerkwi Opieki Bogurodzicy w Chyrowej

Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Chyrowej w naturalnym świetle

Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Chyrowej - z fleszem (za zgodą kościelnego)

Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Chyrowej - lewa strona rzędu deesis i okrągłe ikony proroków połączone po trzy dekoracyjnymi ramami

oraz piękny krucyfiks pośrodku

Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Chyrowej - prawa strona rzędu deesis i proroków

Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Chyrowej - trimorfon, środkowa ikona rzędu deesis

Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Chyrowej - lewa skrajna ikona namiestna św. Mikołaja

Ikonostas cerkwi Opieki Bogurodzicy w Chyrowej - ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii

Ikonostas cerkwi w Chyrowej - ikona chramowa Opieki Bogurodzicy

PIELGRZYMKA to duża wieś nad potokiem Pachniączka, dopływem Wisłoki, leżąca przy głównej trasie z Gorlic do Nowego Żmigrodu. 500 m od tej trasy przy drodze do wioski wśród drzew stoi dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Michała Archanioła. Data powstania cerkwi jest niepewna. Podaje się koniec XVIII w. lub 1870-1872. Po 1947 r. cerkiew stała opuszczona i niszczała. Po powrocie części dawnych mieszkańców, w 1960 r. erygowano parafię prawosławną i cerkiew wyremontowano. Jest to duża cerkiew typu północno-zachodniego zmodyfikowana - trójdzielna, dachy namiotowe nad prezbiterium i nawą łączy wspólny dach kalenicowy, duża izbicowa wieża obejmuje babiniec. Dachy kryte blachą zwieńczone są dużymi baniastymi hełmami z pozorną latarnią. Wokół cerkwi w dolnej części ścian przebiega blaszany fartuch chroniący dolne belki zrębu przed zalewaniem wodą z deszczu. Wnętrze posiada bardzo ciekawą i bogatą polichromię autorstwa Pawła i Jana Bogdańskich i monumentalny ikonostas z 1887 r. W Pielgrzymce byłem tylko raz w lecie. Zrobienie dobrego zdjęcia cerkwi na zewnątrz w plątaninie wysokich drzew i krzaków w podmokłym gruncie to nie lada wyzwanie. Szkoda, że nie mam żadnych zdjęć ze środka, ale nie jest to łatwe, bo trzeba umówić się wcześniej z księdzem i nie ma pewności, czy pozwoli fotografować. Z wieloletniego doświadczenia wiem, że im dalej na wschód, tym trudniej dostać się do środka cerkwi w celach turystyczno-poznawczych. Najłatwiej jest w województwie małopolskim, w podkarpackim wszystko zależy od przypadku. Ponadto księża i opiekunowie cerkwi prawosławnych z niechęcią odnoszą się do robienia zdjęć w środku.