voyages... voyages...: 12/24/23

niedziela, 24 grudnia 2023

Sandomierz - okolice

Nie tylko w samym Sandomierzu, ale i w jego okolicach jest wiele godnych uwagi starych zabytków. W tym poście chcę pokazać kilka ciekawych zabytków znajdujących się w czterech miasteczkach na południe od Sandomierza. Są to: Koprzywnica, Klimontów, Baranów Sandomierski i Dzików.
Koprzywnica, dawniej zwana także Pokrzywnicą to miasteczko w woj. świętokrzyskim, leżące nad rzeką Koprzywianką w powiecie sandomierskim. W 1185 r. książę Kazimierz Sprawiedliwy sprowadził do Koprzywnicy cystersów z Morimond w Burgundii. Mikołaj Bogoria Skotnicki – tutejszy rycerz, komes, darczyńca cystersów – podarował zakonowi w 1185 r. Koprzywnicę i kilka pobliskich wsi, oraz wsie w okolicach Krosna. Na początku XIII wieku rozpoczęto budowę kościoła klasztornego. Wzniesiony w stylu romańskim przez mistrza Simona, który był również budowniczym kościoła cystersów w Wąchocku, konsekrowany został w roku 1207 przez krakowskiego biskupa Pełkę pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Floriana. Klasztor został zdewastowany i ograbiony podczas dwóch najazdów tatarskich w latach 1241 i 1259/1260. Na początku XIV przeprowadzono znaczną przebudowę kościoła i klasztoru w stylu gotyckim. Ciekawostką jest fakt, że w klasztorze nocował król Kazimierz Wielki w drodze do Krakowa po groźnym wypadku na polowaniu w puszczy Sandomierskiej, w wyniku którego zmarł. Po likwidacji zakonu cystersów w 1820 r. i zniszczeniach wojennych większość budynków została rozebrana – pozostało jedynie wschodnie skrzydło klasztoru i imponujący gotycki kościół Matki Boskiej i św. Floriana, który obecnie pełni funkcję kościoła parafialnego.

Barokowa fasada kościoła św. Floriana z okresu modernizacji kościoła w II połowie XVIII w.

Ogólny widok kościoła św. Floriana

W 1678 r. opat Zbigniew Ossoliński odnowił kościół i wybudował na skrzyżowaniu naw potężną wieżę/sygnaturkę

(wykonaną przez krakowskiego mistrza Michała Pfafa), przypominającą odwrócony do góry dnem kielich.

Widok na kościół św. Floriana i zachowane wschodnie skrzydło klasztoru cystersów

Wnętrze kościoła św. Floriana

Prezbiterium kościoła św. Floriana

Główny ołtarz kościoła św. Floriana. Obraz w ołtarzu pędzla znanego gdańskiego

malarza okresu baroku Bartłomieja Strobla przedstawia koronację NMP.

Kościół św. Floriana - boczny ołtarz MB Różańcowej

Kościół św. Floriana - boczny ołtarz św. Walentego

Kościół św. Floriana - boczny ołtarz Krzyża Świętego

Kościół św. Floriana - boczny ołtarz św. Kazimierza

Kościół św. Floriana - ambona

Kościół św. Floriana - stalle ze scenami z życia św. Bernarda z Clairvaux, założyciela zakonu cystersów.

Kościół św. Floriana - stalle ze scenami z życia św. Bernarda z Clairvaux

Kościół św. Floriana - organy w nawie głównej

Kościół św. Floriana - prawa nawa boczna

Kościół św. Floriana – nagrobek Niedźwickich autorstwa Santi Gucciego. S. Gucci był znanym włoskim architektem i rzeźbiarzem z XVII w. zamieszkałym na stałe w Polsce. Specjalizował się w rzeźbie sepulkralnej – był autorem m.in. nagrobków Zygmunta Augusta

i Anny Jagiellonki w Kaplicy Zygmuntowskiej oraz Stefana Batorego na Wawelu.

Klimontów założony został w 1604 r. przez przedstawiciela zamożnego rodu Toporczyków Jana Zbigniewa Ossolińskiego herbu Topór. Był on synem Hieronima i pochodził z Murawicy koło Krakowa. Jako najmłodszy z braci otrzymał niezbyt wartościową schedę, jednak z biegiem lat, wykorzystując kłopoty finansowe braci wykupił od nich resztę dziedzicznych ziem, skupiając w swym ręku wszystkie ziemie rodowe. Pełnił wiele funkcji publicznych, od 1603 r. – podkomorzego, od 1613 – wojewody sandomierskiego. Korzystając z funkcji podkomorzego w 1604 roku na mocy królewskiego przywileju założył niedaleko Sandomierza miasto Klimontów, które stało się centrum domeny rodu Ossolińskich. Sprowadził do Klimontowa dominikanów i ufundował kościół i klasztor. Pod koniec życia podzielił majątek między swoich synów. Najstarszy Krzysztof otrzymał Ujazd, Iwaniska, Maksymilian Mielec, a Jerzy Ossolin, Klimontów, Nową Wieś. Wszyscy trzej byli przyrodnimi braćmi i rywalizowali ze sobą. Największe sukcesy w polityce osiągnął Jerzy, który oprócz wielu tytułów został kanclerzem wielkim koronnym. Krzysztof zasłynął z budowania klasztorów i oryginalnych budowli (zamek Krzyżtopór). Jerzy wzniósł nową siedzibę rodu – późnorenesansowy pałac w Ossolinie (5 km na wschód od Klimontowa), dokończył budowę klasztoru dominikanów i ufundował wspaniały kościół św. Józefa w Klimontowie. Z zamku w Ossolinie pozostał tylko fragment arkady mostu. Istniejący do dziś kościół św. Józefa wzorowany na wczesnobarokowej architekturze rzymskiej zbudowany został w latach 1643–1646 wg projektu szwajcarskiego architekta Wawrzyńca Senesa. Jerzy Ossoliński spoczął w jego podziemiach.

Barokowy kościół św. Józefa w Klimontowie. Kościół zbudowany został na planie elipsy i nie miał podobnych sobie wzorów w Polsce.

Barokowy kościół św. Józefa w Klimontowie

Kopuła kościoła św. Józefa w Klimontowie

Rzeźby na galerii fasady kościoła św. Józefa w Klimontowie

Wnętrze kościoła św. Józefa w Klimontowie

Prezbiterium kościoła św. Józefa w Klimontowie

Organy w kościele św. Józefa w Klimontowie

Wnętrze kopuły kościoła św. Józefa w Klimontowie

Kościół św. Józefa w Klimontowie

Absyda kościoła dominikanów św. Jacka w Klimontowie

Fasada kościoła dominikanów św. Jacka w Klimontowie

Wnętrze kościoła dominikanów św. Jacka w Klimontowie

Kościół i klasztor dominikanów w Klimomtowie. Po likwidacji w 1864 r. klasztoru dominikanów w Sandomierzu przez władze rosyjskie, pozostałych zakonników przeniesiono do Klimontowa bez prawa naboru. Ostatni zakonnik w Klimontowie zmarł w roku 1901 r. Po likwidacji klasztoru jego budynki przechodziły różne przekształcenia i miały wielu lokatorów, ostatnio planuje się ich adaptację po remoncie na dom pielgrzyma.

Kościół dominikanów św. Jacka w Klimontowie. Po likwidacji klasztoru kościół stał się filią tutejszej parafii.

Baranów Sandomierski to miasto w powiecie tarnobrzeskim województwa podkarpackiego. Leży nad Wisłą i Babulówką – prawobrzeżnym dopływem Wisły. Miasto lokowane było w 1354 r. na prawie niemieckim przez Kazimierza Wielkiego. W 1568 roku Baranów kupił kasztelan śremski Rafał Leszczyński herbu Wieniawa, który na przełomie XVI i XVII wieku zbudował późnorenesansowy zamek w stylu palazzo in fortezza. Jego syn Andrzej rozbudował zamek dobudowując dziedziniec z renesansowymi krużgankami wokół nowych budynków i założył bibliotekę. Według innej teorii parter zamku miał pochodzić z czasów Rafała Leszczyńskiego, zaś piętro z czasów jego syna Andrzeja. Budowniczym zamku był wspomniany wyżej włoski architekt i rzeźbiarz Santi Gucci. Zamek ten słusznie nazywany jest perłą renesansu, gdyż poza Wawelem nie ma w Polsce sobie równych. Zamek zbudowany został na miejscu poprzedniego obronnego dworu. Ostatnim właścicielem zamku z rodu Leszczyńskich był Rafał – ojciec króla Stanisława Leszczyńskiego. Przez kolejne lata zamek przechodził z rąk do rąk. Jego właścicielami byli m.in.: Dymitr Jerzy Wiśniowiecki, Józef Karol Lubomirski, Paweł Sanguszko, Jan Krasiński i inni. Ostatnim właścicielem zamku przed reformą rolną w 1945 r. był Roman Dolański. Obecnie zamek wykorzystywany jest do różnych celów – część sal udostępnionych jest do zwiedzania, restauracja i inne sale reprezentacyjne wynajmowane są na przyjęcia i konferencje.

Widok zamku znad wału wiślanego

Widok zamku z podjazdu za bramą

Widok zamku od frontu

Ogólny widok zamku od strony południowo-zachodniej

Widok zamku od wschodu

Widok północno-wschodniej baszty zamku od strony fontanny

Ogólny widok zamku od strony południowo-wschodniej

Fontanna w parku

Ogólny widok zamku od zachodniej strony

Widok zamku od strony parku

Fragment zamkowego parku na wiosnę

Baszta wejściowa do zamku

Brama wejściowa do zamku i zegar słoneczny

Dziedziniec zamku - widok en face na klatkę schodową

Widok z dziedzińca na klatkę schodową

Widok z I piętra na klatkę schodową

Widok z dziedzińca na krużganki

Widok z I piętra na krużganki

Przykłady wspaniałych maszkaronów na podstawach filarów krużganków

Klatka schodowa. Na jej podcieniach wymalowane są herby znakomitych rodów Rzeczypospolitej

Podcienia krużganków

Krużganki I piętra

Drzwi wejściowe do pomieszczeń I piętra zamku

Dekoracje odrzwi i nadproża. Ten typ dekoracji jak również pokazywane wyżej maszkarony

są charakterystyczne dla późnego renesansu – manieryzmu.

Dzików to obecnie (od 1976 r.) część Tarnobrzega, dawniej osobna wieś, własność znanej magnackiej rodziny Tarnowskich, która wybudowała tam swoją siedzibę - słynny kompleks pałacowo-parkowy zwany Zamkiem Dzikowskim. Obecnie zamek jest siedzibą Muzeum Historycznego Miasta Tarnobrzega. Dawniej miały tu miejsce ważne wydarzenia historyczne, z których najważniejszym była konfederacja dzikowska zawiązana w celu obrony tronu polskiego dla króla Stanisława Leszczyńskiego (1734) oraz zjazd stronnictwa konserwatywnego w roku 1927. Zamek posiadał bogatą i niezwykle cenną bibliotekę oraz imponujące zbiory dzieł sztuki (malarstwa, rzeźby, miniatur). Jeden z przedstawicieli rodu, Jan Feliks Tarnowski (1777–1842) przejęty puławską ideą zbierania pamiątek narodowych, postanowił stworzyć także w swej posiadłości ich kolekcję. Do najcenniejszych z nich należały: stare inkunabuły, najstarszy rękopis „Kroniki Polskiej” Galla Anonima, pierwszy odpis „Bogurodzicy”, oryginał „Kronik” Wincentego Kadłubka, oryginał „Statutów Wiślickich”, „Statuty Kazimierza Wielkiego” w przekładzie polskim z 1501 roku, znane jako Kodeks Dzikowski, rękopis „Pana Tadeusza”. Ze słynnych obrazów wielkich mistrzów należy wymienić: Lisowczyka Rembrandta, Matka Boska Bolesna Tycjana, Chrystus po Zmartwychwstaniu Rubensa, Portret Henrietty Marii Antoona van Dyck’a. Po wojnie większość zbiorów uległa rozproszeniu. Obecnie Muzeum Historyczne Tarnobrzega czyni starania o ich zwrot. Zresztą już duże zbiory biblioteczne są eksponowane w muzeum.

Zamek Tarnowskich w Dzikowie

Wieża zamku Tarnowskich w Dzikowie

Widok zamku Tarnowskich w Dzikowie od strony parku.

Sanktuarium Matki Bożej Dzikowskiej, Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny – zabytkowy, barokowy kościół oraz przylegający do niego zespół dominikańskich budynków klasztornych w Tarnobrzegu. Kościół jest główną siedzibą katolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Ten niezwykle imponujący kościół barokowy zbudowany został w 1706 roku na miejscu dawnego drewnianego zespołu kościelno-klasztornego z 1677 roku. Głównym zadaniem poprzedniego budynku była ochrona cudownego obrazu Matki Bożej, przedtem przechowywanego w kaplicy Zamku Tarnowskich w Dzikowie. Kościół i kompleks budynków klasztornych usytuowany jest na skarpie wiślanej, która w tym miejscu łagodnie opadała w kierunku zachodnim. W swej pierwotnej lokacji klasztor znajdował się na skraju Dzikowa, prywatnej wsi rodziny Tarnowskich.