W tym poście chcę przedstawić te słowackie świątynie drewniane, które zwiedziłem, a które nie mieściły się w postach tematycznych prezentowanych wcześniej. Są to świątynie trzech wyznań: greckokatolickiego, rzymskokatolickiego i protestanckiego. Oczywiście nie wyczerpuje on całego tematu, ponieważ na Słowacji jest jeszcze kilkanaście ciekawych drewnianych cerkwi i kościołów, do których nie udało mi się dotrzeć.
BREŽANY to mała wieś w regionie Szarysz 15 km na zachód od Preszowa. Na stoku wzniesienia ponad wioską stoi cerkiew greckokatolicka p.w. św. Łukasza Ewangelisty z lat 1726-27. Po II wojnie światowej została zamieniona na kościół rzymskokatolicki, lecz obecnie użytkowana jest przez wyznawców obu tych obrządków. To bardzo oryginalna i nietypowa budowla zbliżona bardziej do kościoła niż cerkwi. Składa się z prezbiterium i nawy z dostawioną do niej pochyłą, nieoszalowaną w dolnej części wieżą. Ściany cerkwi są również nieoszalowane, łączenia między belkami zrębu są uszczelnione gliną i pobielone. W połowie ścian przebiega daszek okapowy dla ochrony przyciesi przed wodą deszczową. Prezbiterium i nawa są pokryte dachami kalenicowymi, wieża - daszkiem namiotowym. Dachy są pokryte gontem. Nie zwiedzałem cerkwi wewnątrz, ale czytałem, że posiada ikonostas z okresu budowy, w prezbiterium ołtarz główny, boczny ołtarz w nawie i kilka ikon z późniejszego okresu.
Wieża cerkwi św. Łukasza w Brežanach
Cerkiew św. Łukasza w Brežanach
Cerkiew św. Łukasza w Brežanach
Cerkiew św. Łukasza w Brežanach
Cerkiew św. Łukasza w Brežanach od strony prezbiterium
HRANIČNE to mała wieś na Spiszu niedaleko przejścia granicznego z Polską na trasie Stara Lubowla - Piwniczna. Pośrodku wsi przy samej drodze stoi drewniany kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP. Kościół powstał w 1785 r. przy współudziale miejscowych greckich i rzymskich katolików z przeznaczeniem do wspólnego korzystania. Kościół był współużytkowany do II wojny światowej. Po wojnie, w związku z likwidacją kościoła greckokatolickiego w krajach socjalistycznych, kościół użytkowany jest tylko przez wyznawców kościoła rzymskokatolickiego. Podczas powojennego remontu kościół odwrócono o 90 stopni i obecnie stoi frontem do drogi z prezbiterium skierowanym na północ. To bardzo cenny kościół, który posiada status Narodowego Zabytku Kultury.
Wieża kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP w Hraničnem
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP w Hraničnem
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP w Hraničnem
JAWORZYNA TATRZAŃSKA to znana miejscowość letniskowa w Tatrach na Spiszu leżąca niedaleko przejścia granicznego w Łysej Polanie. Jadąc z Polski, na prawo od głównej drogi przy cmentarzu stoi bardzo piękny drewniany kościółek pod wezwaniem św. Anny. Powstał pod koniec XIX w. ufundowany przez pruskiego księcia Christiana Hohenlohe, właściciela Tatr Bielskich i dużej części Wysokich Tatr. Jest to budowla zrębowa ze smukłą prostą wieżą od frontu, zwieńczoną wysoką iglicą. Ściany kościoła i wieży są oszalowane poziomymi deskami, dachy - pokryte gontem. Stylem przypomina bardziej wiejskie kościoły tyrolskie.
Kościół św. Anny w Jaworzynie Tatrzańskiej
Kościół św. Anny w Jaworzynie Tatrzańskiej
Wnętrze kościoła św. Anny w Jaworzynie Tatrzańskiej
Kościół św. Anny w Jaworzynie Tatrzańskiej. Po obu stronach nawy istnieją dobudówki o charakterze naw bocznych osadzone na wspornikach, sprawiające wrażenie jakby były zawieszone w powietrzu.
TVRDOŠIN to miasto powiatowe na Górnej Orawie ponad 20 km na zachód od Chochołowa. Na północny-wschód od centrum miasta na cmentarzu stoi gotycki drewniany kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Powstał w II połowie XV w., w XVII w. był częściowo przebudowany i odrestaurowany. Kolejne gruntowne remonty odbyły się w XIX i XX w. Kościół jest orientowany o konstrukcji zrębowej. Prezbiterium zamknięte płasko, nawa szersza prostokątna. Posiada dach dwukalenicowy z niewielką prostą wieżyczką. Całą budowlę otaczają szerokie podcienia wsparte na kamiennych słupach. Wejście na cmentarz i do kościoła prowadzi przez wysoką wieżyczkę bramną nakrytą stylowym daszkiem.
Dwie wieżyczki - bramna i kościelna
Wieżyczka bramna kościoła Wszystkich Świętych w Tvrdošinie
Kościół Wszystkich Świętych w Tvrdošinie
Kościół Wszystkich Świętych w Tvrdošinie
Kościół Wszystkich Świętych w Tvrdošinie
Kościół Wszystkich Świętych w Tvrdošinie od strony prezbiterium
Wnętrze kościoła Wszystkich Świętych w Tvrdošinie
Wspaniały barokowy ołtarz główny kościoła Wszystkich Świętych w Tvrdošinie .
Ołtarz nie posiada polichromii, utrzymany jest w kolorystyce naturalnego drewna.
Fragmenty starego gotyckiego ołtarza znajdują się w Galerii Sztuk Pięknych w Dolnym Kubinie i w Muzeum w Budapeszcie.
Barokowy ołtarz kościoła w Tvrdošinie - środkowe pole ołtarza wypełnia obraz rzeszy świętych ze św. Ignacym Loyolą na czele.
Górna część ołtarza Wszystkich Świętych w Tvrdošinie
Figura Matki Boskiej w zwieńczeniu ołtarza kościoła Wszystkich Świętych w Tvrdošinie
Kościół Wszystkich Świętych w Tvrdošinie - ambona z rzeźbami Czterech Ewangelistów
Kościół Wszystkich Świętych w Tvrdošinie - przedstawienie Apostołów na ścianie prezbiterium
Kościół Wszystkich Świętych w Tvrdošinie - wizerunek św. Jerzego na ścianie tęczowej
Kościół Wszystkich Świętych w Tvrdošinie - malowane kasetony na sklepieniu
W Muzeum Wsi Słowackiej w Martinie znajduje się ten oto drewniany kościół
pod wezwaniem św. Stefana z 1792 r. ze wsi RUDNO w Kotlinie Turczańskiej.
KIEŻMARK to duże miasto powiatowe na Spiszu. W mieście znajduje się zabytkowy artykularny kościół ewangelicki pod wezwaniem Trójcy Świętej. Kościół wybudowany został w 1717 r. przez cieślę Georga Müttermana z Popradu. Służył on ewangelikom do końca XIX w. kiedy w sąsiedztwie powstał duży murowany kościół ewangelicki. W latach 1967-1991 wykorzystywano kościół jako muzeum do celów turystycznych. W 1991 r. zwrócono go władzom kościelnym, które rozpoczęły jego renowację. Jest to budowla zrębowa na planie krzyża greckiego, wybudowana w całości z drewna bez użycia gwoździ. Na zewnątrz narzucona jest gliną i pomalowana na biało co stwarza wrażenie murowanej. W obszernym wnętrzu na parterze i 6 emporach posiada blisko 1500 miejsc siedzących.
Kościoły artykularne to grupa kościołów ewangelickich, które powstały na przełomie XVII i XVIII w. w Górnych Węgrzech (obecnej Słowacji). Po zwycięstwie antyhabsburskiego powstania kuruców pod dowództwem węgierskiego magnata Imre Tökölyego z Kieżmarku (współpracującego z Turkami) i w obawie przed najazdem tureckim, cesarz Leopold I zgodził się na złagodzenie polityki wobec węgierskich protestantów. Podczas sejmu w Sopronie w 1681 r. zatwierdzono kodeks, którego dwa artykuły zezwalały protestantom na budowę kościołów (stąd wywodzi się ich nazwa). Zgoda ta obwarowana była następującymi warunkami: w każdym komitacie mogły powstać tylko dwa takie kościoły, musiały być budowane poza granicami miast i wsi, do budowy nie można było używać kamienia ani żelaza, nie mogły posiadać wieży ani dzwonów, a wejście nie mogło się znajdować od strony miasta / wsi.
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - widok od strony transeptu
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - widok z tyłu z zakrystią. W 1682 r. komisja cesarska zezwoliła na wybudowanie w Kieżmarku kościoła ewangelickiego poza bramą miejską przy karczmie. Od wydania zgody do powstania kościoła minęło 35 lat (zbierano fundusze w krajach protestanckich Europy). W tym czasie karczma służyła za szkołę ewangelicką. W trakcie budowy została ona dołączona do kościoła i przekształcona w zakrystię, która stanowi jego jedyną murowaną dobudówkę. Po prawej stronie zdjęcia widoczny jest nowy murowany kościół ewangelicki, w którym znajduje się marmurowy nagrobek Imre Tökölyego.
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - barokowy ołtarz pochodzący z pracowni rzeźbiarskiej Jana Lercha.
W polu głównym Ukrzyżowanie, po bokach rzeźby Mojżesza i Aarona, w zwieńczeniu Trójca Święta.
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - ołtarz
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - ołtarz
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - wspaniała barokowa ambona podtrzymywana przez anioła
wykonana przez ten sam warsztat Jana Lercha
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - dolna część ambony
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - kamienna renesansowa chrzcielnica pochodząca z pierwszego kościoła kieżmarskiego
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - ozdobna ława dla dostojników kościelnych
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku -
polichromia w prezbiterium Chrystus z Samarytanką przy studni
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - polichromia w prezbiterium
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - chór muzyczny z organami
Artykularny kościół Trójcy Świętej w Kieżmarku - organy z 1717 r. Ich budowniczym był Wawrzyniec Čajkovsky.
SVÄTY KRIŽ
to wieś na Liptowie u podnóża Niżnych Tatr. Niedaleko za wsią stoi duży ewangelicki kościół artykularny. Powstał on w 1693 r. w Paludzy na północny-zachód od Liptovskiego Mikulaša. W 1774 r. był gruntownie przebudowany, a w 1781 r. - w okresie większej tolerancji w państwie habsburskim - dostawiono drewniano-murowaną wieżę. Podczas budowy dużego zalewu na Wagu Liptovska Mara, w latach 1974-1984 przeniesiono kościół na obecne miejsce pod Niżne Tatry. Było to niemałe wyzwanie, ponieważ jest to największy drewniany kościół protestancki w Europie Środkowej. W swoim wnętrzu na dole i na dwóch piętrach empor posiada 6000 miejsc siedzących. Kościół zbudowany jest na planie równoramiennego krzyża z kilkoma przybudówkami. Posiada 10 wejść, główne znajduje się pod dzwonnicą. Kościół nakryty jest krzyżującymi się dachami kalenicowymi, wieża - dużym baniastym hełmem. Ściany kościoła i dzwonnicy są szalowane deskami, dachy i hełm są pokryte gontem. Kościół zwiedzałem dwukrotnie. Za pierwszym razem byłem w środku, ale obowiązywał zakaz fotografowania. Wielkość wnętrza robi wrażenie. Wyposażenie dość ascetyczne, nie licząc barokowego ołtarza i ambony wykonanych przez ten sam co w Kieżmarku warsztat rzeźbiarski Jana Lercha z Popradu i nielicznych polichromii.
Kościół artykularny w Svätym Križu
Kościół artykularny w Svätym Križu
Kościół artykularny w Svätym Križu ze skrawkiem otaczającego krajobrazu
Dzwonnica artykularnego kościoła w Svätym Križu
ISTEBNE to mała wieś na Dolnej Orawie ok. 5 km na zachód od Dolnego Kubina. Niedaleko za wsią na pochyłym zboczu wzgórza stoi ewangelicki kościół artykularny pod wezwaniem św. Michała. Kościół powstał w 1686 r., lecz wkrótce okazał się za mały i w roku 1730 został powiększony. W następnym roku wybudowano niewysoką wolnostojącą dzwonnicę. Jest to jeden z najmniejszych i najskromniejszych kościołów artykularnych. Jest to budowla zrębowa na planie krzyża z krótkim transeptem, nakryta gontowym dachem kalenicowym.
Artykularny kościół w Istebnem
Dzwonnica artykularnego kościoła w Istebnem
Artykularny kościół w Istebnem
Bibliografia:
Cerkwie drewniane Karpat - Polska i Słowacja, praca zbiorowa
Oficyna Wydawnicza "Rewasz"
Kościoły drewniane Karpat - Polska i Słowacja, praca zbiorowa
Oficyna Wydawnicza "Rewasz"
Stare sosny na wyspie 
