Drewniane cerkwie Lubelszczyzny

Drewniane budownictwo sakralne interesowało mnie od dawna. Z kościółkami drewnianymi spotykałem się od wczesnego dzieciństwa. Drewniane cerkwie zobaczyłem po raz pierwszy w czasie zimowego wyjazdu w Bieszczady w latach 70. ub. wieku i od razu wzbudziły mój zachwyt. Od tamtej pory starałem się nie omijać cerkwi na trasie moich podróży. W ostatnich latach planowałem nawet całe trasy cerkiewne. Do tej pory zwiedziłem prawie wszystkie cerkwie bieszczadzkie, cerkwie na terenie dawnej Łemkowszczyzny w Beskidzie Niskim i Sądeckim oraz na Słowacji. Przeglądając strony internetowe zauważyłem, że również na Lubelszczyźnie jest kilka bardzo ciekawych cerkwi drewnianych, które zwiedziłem w ub. roku. Pod względem architektonicznym różnią się one zarówno od bieszczadzkich cerkwi bojkowskich jak i cerkwi łemkowskich Beskidu Niskiego, np. wielkością, wysokimi wydłużonymi kopułami (Budynin i Dłużniów), odkrytą galeryjką nad wejściem. Pierwotnie wszystkie prezentowane tu świątynie powstały jako cerkwie greckokatolickie, a po likwidacji Unii przez Rosjan na terenie ich zaboru były przymusowo zamieniane na prawosławne. Po II wojnie światowej większość z nich została przejęta przez kościół rzymskokatolicki. 

BEŁŻEC - cerkiew p.w. św. Bazylego. Została wzniesiona w połowie XVIII w. w Lipsku i przeniesiona do Bełżca w 1838 r. Po zmianie miejsca zmodyfikowano znacznie konstrukcję, szczególnie dachu. Uszkodzona w czasie I wojny światowej została odbudowana w roku 1919. Po wyjeździe ludności ukraińskiej w 1947 r. została zamieniona na magazyn. Obecnie nieczynna, zewnętrznie w dość dobrym stanie. Teren cerkiewny ogrodzony, na dawnym cmentarzu rosną nieliczne sosny.

Bełżec - cerkiew p.w. św. Bazylego

Bełżec - cerkiew p.w. św. Bazylego

Bełżec - cerkiew p.w. św. Bazylego

Bełżec - cerkiew p.w. św. Bazylego

BUDYNIN - cerkiew greckokatolicka p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP z 1887 r., po likwidacji Unii przez Rosjan zamieniona na prawosławną, obecnie kościół p.w. Opieki NMP.

Budynin - cerkiew p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP

Budynin - cerkiew p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP

Budynin - cerkiew p.w. Niepokalanego poczęcia NMP

Budynin - cerkiew p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP

CHŁOPIATYN - cerkiew greckokatolicka, potem prawosławna p.w Zesłania Ducha Świętego, powstała w latach 1863-64, obecnie kościół filialny parafii w Żniatynie.

Chłopiatyn - cerkiew p.w. Zesłania Ducha Świętego

Chłopiatyn - cerkiew p.w. Zesłania Ducha Świętego

Chłopiatyn - cerkiew p.w. Zesłania Ducha Świętego

DŁUŻNIÓW - cerkiew greckokatolicka, potem prawosławna p.w. Podniesienia Krzyża Świętego z 1882 r. Po 1947 r. przejęta przez kościół rzymskokatolicki. Obecnie pełni funkcję kościoła filialnego pod tym samym wezwaniem parafii w Żniatynie. Jest to jedna z największych cerkwi drewnianych w Polsce (wymiary: długość - 25,36 m, szerokość - 9,78 m, wysokość do szczytu krzyża na kopule - 27,1 m). Wokół cerkwi rosną wysokie drzewa, które zakrywają ją murem listowia.

Dłużniów - cerkiew p.w. Podniesienia Krzyża Świętego

Dłużniów - cerkiew p.w. Podniesienia Krzyża Świętego

Dłużniów - cerkiew p.w. Podniesienia Krzyża Świętego

Dłużniów - cerkiew p.w. Podniesienia Krzyża Świętego

HREBENNE - cerkiew greckokatolicka p.w. św. Mikołaja, zbudowana w latach 1697-1700, przebudowana w roku 1882. Po wojnie przejęta przez kościół rzymskokatolicki, po 1984 r. stała się ponownie siedzibą parafii greckokatolickiej dekanatu przemyskiego. To jedna z najciekawszych cerkwi w Polsce, leżąca na terenie Wschodniego Roztocza. Cerkiew położona jest na gęsto porośniętym drzewami wzgórzu przy szosie niedaleko przejścia granicznego na Ukrainę.

Hrebenne - cerkiew p.w. św. Mikołaja

Hrebenne - cerkiew p.w. św. Mikołaja

KORCZMIN - Cerkiew grecko-katolicka p.w. Objawienia Pańskiego z 1658 r. Stąd pochodzi uznawana za cudowną ikona Matki Boskiej, przechowywana obecnie w cerkwi Narodzenia NMP w Lublinie, na miejscu znajduje się jej kopia. Po wojnie pozostawała opuszczona przez blisko 40 lat. W latach 90. rozpoczęto jej rekonstrukcję - cerkiew rozebrano, wymieniono zniszczone elementy i postawiono na nowo. Rekonsekracja odbyła się w święto Objawienia 28 sierpnia 2004 r. Wygląda na nową, nieużywaną - teren wokół zarośnięty drzewami, krzakami i wysoką trawą. Od przypadkowo napotkanej osoby ze wsi dowiedziałem się, że co roku 28 sierpnia odbywa się w niej odpust z udziałem księży greckokatolickich z Ukrainy. W tych dniach otwierane jest znajdujące się w odległości 3 km przejście graniczne umożliwiające swobodną wymianę ludzi w obu kierunkach.

 Korczmin - cerkiew Objawienia Pańskiego

 Korczmin - cerkiew Objawienia Pańskiego

 Korczmin - cerkiew Objawienia Pańskiego

   Korczmin - cerkiew Objawienia Pańskiego

MYCÓW - Cerkiew greckokatolicka, potem prawosławna p.w. św. Mikołaja z 1859 r. Po wysiedleniu ludności ukraińskiej w latach 1945-47 zamieniona na warsztat, następnie na magazyn PGR. W latach 90. zniszczoną cerkiew wyremontowano. Od 2006 r. służy jako kaplica św. Jana Chrzciciela parafii w Żniatynie. Usytuowana w malowniczym miejscu - na niewielkim wzgórku poza wsią. Wygląda na opuszczoną, przycerkiewny cmentarz w opłakanym stanie - spryskany herbicydami, żeby nie rosła trawa i chwasty, waląca się murowana brama wejściowa, poprzewracane krzyże. 

Myców - cerkiew p.w. św. Mikołaja

Myców - cerkiew p.w. św. Mikołaja

Myców - cerkiew p.w. św. Mikołaja

 Myców - cerkiew p.w. św. Mikołaja

 Myców - cerkiew p.w. św. Mikołaja

SZPIKOŁOSY - cerkiew greckokatolicka, potem prawosławna z 1801 r. p.w. Narodzenia Pana Jezusa. Po II wojnie światowej przejęta przez kościół rzymskokatolicki jako kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Łaskawej.

Szpikołosy - cerkiew p.w. Narodzenia Pana Jezusa

Szpikołosy - cerkiew p.w. Narodzenia Pana Jezusa

Szpikołosy - cerkiew p.w. Narodzenia Pana Jezusa

TEREBIN - kościół rzymskokatolicki p.w. śś. Piotra i Pawła, dawna cerkiew p.w. św. Eliasza. Wzniesiona prawdopodobnie w II połowie XVIII w. jako cerkiew unicka. Po wyjeździe ludności ukraińskiej do ZSRR i Akcji Wisła, w roku 1950 została przejęta przez kościół rzymskokatolicki i otrzymała obecne wezwanie. W latach 2001-2003 kościół został przeniesiony na obecne miejsce i rozbudowany, wygląda jak nowy.

 Terebin - cerkiew p.w. św. Eliasza

 Terebin - cerkiew p.w. św. Eliasza

Muzeum Wsi Lubelskiej - greckokatolicka cerkiew z TARNOSZYNA i dzwonnica z Lubczy-Kniazie

Spośród cerkwi przeniesionych do skansenów w Polsce, świątyni tej jako jedynej przywrócono funkcję kultową. Będąc obiektem muzealnym, jest jednocześnie świątynią greckokatolickiej parafii w Lublinie. Jej pierwsze wezwanie - Narodzenia Najświętszej Marii Panny nawiązuje do tarnoszyńskiego, zaś św. Jozafat był dotychczasowym patronem parafii lubelskiej. Cerkiew zbudowano w 1759 r. w miasteczku Uhrynów w pow. sokalskim woj. lwowskiego. W latach 1904-1906 przeniesiono ją do wsi Tarnoszyn w pow. Tomaszów Lubelski. W latach 1997-1998 została przeniesiona do Muzeum Wsi Lubelskiej. Jest to cerkiew trójdzielna z przedsionkiem, nawą i prezbiterium oraz dwoma zakrystiami po obu stronach prezbiterium. Trzy kopuły są pokryte gontem, w Tarnoszynie pierwotnie pokryte były blachą. We wnętrzu jest prosta polichromia z początku XX w. ze śladami polichromii pierwotnej, zapewne XVIII-wiecznej.

Drewniana dzwonnica wzniesiona w Lubczy-Kniaziach w II połowie XVIII w. przy parafialnej cerkwi greckokatolickiej p.w. św. Paraskewy. We wnętrzu zawieszone są 3 dzwony odlane współcześnie w Przemyślu. 

Muzeum Wsi Lubelskiej - Cerkiew z Tarnoszyna

Muzeum Wsi Lubelskiej - Cerkiew z Tarnoszyna

Muzeum Wsi Lubelskiej - cerkiew z Tarnoszyna

Muzeum Wsi Lubelskiej - cerkiew z Tarnoszyna

Muzeum Wsi Lubelskiej - cerkiew z Tarnoszyna

Muzeum Wsi Lubelskiej - cerkiew z Tarnoszyna

Muzeum Wsi Lubelskiej - cerkiew z Tarnoszyna

Muzeum Wsi Lubelskiej - kupuły cerkwi z Tarnoszyna

Muzeum Wsi Lubelskiej - ikonostas cerkwi z Tarnoszyna 

KOSTOMŁOTY – Kilka lat temu zwiedzałem północną część województwa lubelskiego należącą już do Podlasia. Na tym terenie znajduje się bardzo piękna zabytkowa cerkiew p.w. św. Nikity zbudowana ok. 1630 r. Cerkiew tę zwiedzałem przy bardzo złej pogodzie, przypominającej burzliwe dzieje tej świątyni i unii brzeskiej. Jest to bowiem jedyna polska cerkiew neounicka. W roku 1875 władze carskie zlikwidowały unię brzeską na terenie zaboru rosyjskiego, zmuszając cerkwie unickie do przejścia na prawosławie. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w roku 1923 starano się przywrócić unię brzeską – stąd określenie neounia – dając tym samym możliwość byłym unitom powrotu do dawnego wyznania. Po stosunkowo krótkim okresie rozwoju (do 1937 r. na terenie Podlasia i Wołynia powstało 45 parafii neounickich), w wyniku II wojny światowej i komunizmu oraz konfrontacji z zakorzenionym już prawosławiem, neounia praktycznie upadła. Z istniejących w Polsce po wojnie 3 parafii neounickich przetrwała jedynie ta w Kostomłotach. 

Kostomłoty - cerkiew p.w. św. Nikity

Kostomłoty - cerkiew p.w. św. Nikity

Kostomłoty - kaplica przy cerkwi p.w. św. Nikity

Kostomłoty - kaplica przy cerkwi św. Nikity