niedziela, 27 maja 2018

Słowacja - architektura drewniana w okolicach Svidnika

SVIDNIK leży w południowej części Beskidu Niskiego w regionie Szarysz. Przed II wojną światową, podobnie jak po drugiej stronie granicy w polskiej części Beskidu Niskiego, tereny te były zamieszkałe w dużym procencie przez Łemków. Po wojnie, w przeciwieństwie do Polski, ludność łemkowska w nieznacznym stopniu uległa przesiedleniom i pozostała na miejscu. Ludność ta była w głównej mierze wyznania greckokatolickiego, stąd w regionie tym zachowało się wiele zabytkowych cerkwi, przeważnie drewnianych. W czasach Republiki Czechosłowackiej, pod presją Związku Radzieckiego, wyznanie to zostało zakazane. We wczesnych latach 50. XX wieku wszyscy jego wyznawcy zmuszeni byli do przejścia na prawosławie. Dopiero po Wiośnie Praskiej w 1968 r. grekokatolicy mogli powrócić do swego poprzedniego wyznania. Z możliwości tej skorzystała około połowa wiernych, reszta pozostała przy prawosławiu. Stare drewniane cerkwie są nadal greckokatolickie, natomiast większość nowo powstałych murowanych cerkwi jest prawosławna. 
Svidnik jest siedzibą powiatu (okres) na górnym Szaryszu. Od wschodu graniczy z powiatem bardejowskim, od północy z powiatem krośnieńskim województwa podkarpackiego. Leży w strategicznym miejscu na trasie przejścia między Polską i Słowacją przez Przełęcz Dukielską. Podczas walk II wojny światowej w 1944 r. miejscowość została poważnie zniszczona. W tzw. operacji karpacko-dukielskiej w okolicach Svidnika zginęło przeszło 84 tysiące żołnierzy Armii Czerwonej. W całym regionie mieszka wielu potomków Łemków, zwanych tu Rusinami, w związku z czym Svidnik jest ważnym centrum kultury rusińskiej (ukraińskiej) na terenie wschodniej Słowacji. Działa tu m.in. gimnazjum z ukraińskim językiem wykładowym, muzeum kultury rusińskiej i odbywają się festiwale folkloru rusińskiego. Oddziałem muzeum jest Etnograficzna Ekspozycja w Plenerze - skansen, gromadzący na obszarze 10 ha zabytki ludowej architektury i budownictwa tej części Słowacji. Znajduje się on powyżej amfiteatru, gdzie co roku odbywają się festiwale kultury słowackich Ukraińców i Rusinów. Skansen położony jest niezwykle malowniczo na łagodnym zboczu skąd rozciąga się rozległy widok ma miasto i otaczające je wzgórza. 
Sam Svidnik i cały region jest dla Polaków łatwo dostępny. Prowadzą doń liczne drogi, z czego najbardziej znane to: od strony Krosna przez Przełęcz Dukielską, od strony Gorlic przez przejście w Koniecznej i od strony Bieszczad drogą obok Przełęczy Łupkowskiej. Okolice te zwiedzałem wielokrotnie. Dawniej podczas wakacji w słowackich Tatrach, robiąc "przerwy na cerkwie" w górskich wędrówkach. W ostatnich latach częściej, podczas pobytów w Beskidzie Niskim, czy w Krynicy. Zwiedziłem wszystkie cerkwie znajdujące się na tym terenie. W tym poście przedstawiam zdjęcia 13 cerkwi z powiatu svidnickiego, Na końcu pokazuję zdjęcia 3 cerkwi znajdujących się w sąsiednich powiatach: Stropkov (Potoky i Kožuchovce) i Medzilaborce (Habura). Prezentację tę rozpoczynam od skansenu w Svidniku, następnie przedstawiam cerkwie idąc kolejno od przejścia granicznego w Barwinku na Przełęczy Dukielskiej na południe, wokół Svidnika i na wschód.

Skansen - wiejska chata z okolic Svidnika

Skansen - wiejskie chaty z okolic Svidnika

Skansen - wiejska zagroda z okolic Svidnika

Skansen - wiejska izba

Skansen - młyn wodny

Skansen - remiza i wieża strażacka. 
Ze skansenu rozciąga się rozległy widok na miasto i okoliczne wzgórza

Skansen - wiejska chata

Skansen - rusińska chyża 

Skansen - rusińska chyża

Skansen - wiejska zagroda

Ozdobą skansenu jest niewątpliwie drewniana cerkiew pod wezwaniem św. Paraskewy. Jest to XX-wieczna rekonstrukcja cerkwi greckokatolickiej z NOVEJ POLIANKI z 1766 r. Poważnie uszkodzona w czasie obu wojen ostatecznie zawaliła się w 1961 r. Rok wcześniej wykonano szczegółową dokumentację, która umożliwiła jej wierną rekonstrukcję w 1986 r. w skansenie w Svidniku. Jest to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego, bardzo podobna do istniejącej świątyni położonej w sąsiadującej z Novą Polianką wsi Potoky. Ten typ cerkwi charakteryzuje się pokaźną wieżą o pochyłych ścianach z rzeczywistą lub pozorną izbicą. Wokół wieży u dołu występuje często szalowane obejście tzw. zachata. Prezbiterium i nawa nakryte są pojedynczymi lub łamanymi dachami namiotowymi zwieńczonymi podobnie jak wieża pokaźnymi baniastymi hełmami typu barokowego. Jeśli chodzi o budowę to wszystkie cerkwie mają konstrukcję zrębową, zaś wieże słupowo-ramową.

Skansen - cerkiew św. Paraskewy z Novej Polianki

Skansen - cerkiew św. Paraskewy z Novej Polianki

Skansen - cerkiew św. Paraskewy z Novej Polianki

Skansen - cerkiew św. Paraskewy z Novej Polianki

Skansen - cerkiew św. Paraskewy z Novej Polianki

Skansen - wieża cerkwi św. Paraskewy z Novej Polianki

Skansen - cerkiew św. Paraskewy z Novej Polianki. Wyposażenie wnętrza stanowią ikony ze zbiorów świdnickiego muzeum, pochodzące z różnych okolicznych cerkwi. XVIII-wieczny ikonostas pochodzi ze wsi Pravovec.

VYŠNY KOMARNIK - pierwsza za Przełęczą Dukielską wieś po słowackiej stronie przy międzynarodowej trasie E371. Po lewej stronie drogi znajduje się zbudowana w 1924 r., na miejscu poprzedniej starszej, greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem śś Kosmy i Damiana.

Vyšny Komarnik - cerkiew śś Kosmy i Damiana

Vyšny Komarnik - cerkiew śś Kosmy i Damiana

Vyšny Komarnik - cerkiew śś Kosmy i Damiana

NIŽNY KOMARNIK - greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy z 1938 r. w stylu ukraińskim. Jest to jedyna tego typu cerkiew na Słowacji. Autorem projektu był znany ukraiński architekt i badacz architektury drewnianej Galicji i Zakarpacia Włodzimierz Siczyński. Ta niezwykle oryginalna i malownicza świątynia znajduje się na cmentarzu na wysokiej skarpie ponad wioską

Nižny Komarnik - cerkiew Opieki Bogurodzicy

Nižny Komarnik - cerkiew Opieki Bogurodzicy

Nižny Komarnik - cerkiew Opieki Bogurodzicy

Nižny Komarnik - cerkiew Opieki Bogurodzicy, wieża nad nawą

Nižny Komarnik - cerkiew Opieki Bogurodzicy

Nižny Komarnik - cerkiew Opieki Bogurodzicy

Nižny Komarnik - cerkiew Opieki Bogurodzicy

Nižny Komarnik - widok spod cerkwi na wioskę i otaczające wzgórza

HUNKOVCE - greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem Zaśnięcia Bogurodzicy z końca XVIII w. Jest to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego. Znajduje się na zboczu wzgórza pośrodku cmentarza przy samej trasie E371. Ma status Narodowego Zabytku Kultury, od lat nieużytkowana. Po drugiej stronie drogi stoi nowa cerkiew murowana.

Hunkovce - po drugiej stronie drogi stoi nowa murowana cerkiew. 
Tego typu murowane cerkwie istnieją już w większości miejscowości na tej trasie.

Hunkowce - cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy

Hunkowce - cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy

Hunkowce - wieże cerkwi Zaśnięcia Bogurodzicy

KOREJOVCE - greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy z 1764 r. Poważnie zniszczona w czasie działań wojennych 1944 r. została odnowiona w 1947 r. Kolejny remont przeprowadzono w latach 2000-2002. Jest to cerkiew łemkowska typu południowego. Jest to budowla pozornie dwudzielna - babiniec i nawa tej samej szerokości. Charakterystyczną cechą tego typu cerkwi jest zwykle pionowa wieża posadowiona na zrębie babińca, nie na ziemi. Wieża i dachy zwieńczone są stożkowymi lub namiotowymi daszkami albo makowiczką.

Korejovce - cerkiew Opieki Bogurodzicy

MEDVEDIE - cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra. Jej budowę rozpoczęto w 1939 r., a ukończono już po II wojnie. Jest to budowla o interesującej nietypowej konstrukcji - orientowana, trójdzielna, ma niewielkie prezbiterium, szeroką i wysoką nawę oraz niewielki przedsionek pod wieżą. Przez długi czas cerkiew na zewnątrz była obita blachą.Na szczęście po ostatnim remoncie zdjęto blachę przywracając oryginalną drewnianą elewację.   

Medvedie - cerkiew św. Dymitra

Medvedie - cerkiew św. Dymitra

LADOMIROVA - greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła z 1792 r. Świątynia ma status Narodowego Zabytku Kultury, a w 2008 r. została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jest to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego. Posiada kompletny ikonostas i cenne wyposażenie. Jeden raz udało mi się wejść do środka. Niestety obowiązuje zakaz fotografowania, a oświetlenie (oślepiające reflektory z góry kopuły) uniemożliwia dobre obejrzenie wnętrza.

Ladomirova - cerkiew św. Michała Archanioła

Ladomirova - cerkiew św. Michała Archanioła

Ladomirova - wieże cerkwi św. Michała Archanioła  

KRAJNE ČIERNO - greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem św. Bazylego Wielkiego z 1730 r. Remontowana w latach 1947-1948. Jest to cerkiew łemkowska typu południowego. Posiada oryginalny XVIII-wieczny ikonostas i inne cenne wyposażenie.

Krajne Čierno - cerkiew św. Bazylego Wielkiego

DOBROSLAVA - greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem św. Paraskewy z 1705 r. Po przebudowie w 1932 r. poprzez dodanie w środku nawy dwóch bocznych kaplic, tworzących swego rodzaju poprzeczną nawę, jako jedyna cerkiew słowacka przybrała plan krzyża greckiego. Posiada kompletny ikonostas z XVIII w. i kilka ciekawych ikon, m.in. duży Sąd Ostateczny, niestety mocno uszkodzony. Klucze do cerkwi znajdują się w sąsiedniej posesji. Uprzejmy pan chętnie opowiada o historii i wyposażeniu cerkwi, pozwala robić zdjęcia.

Dobroslava - cerkiew św. Paraskevy

Dobroslava - cerkiew św. Paraskewy

Dobroslava - cerkiew św. Paraskewy, ikonostas
 
Dobroslava - cerkiew św. Paraskewy, św. Mikołaj i patronka cerkwi - skrajne boczne ikony w rzędzie ikon namiestnych

Dobroslava - cerkiew św. Paraskewy, Matka Boska Eleusa i Chrystus nauczający - środkowe ikony w rzędzie ikon namiestnych 

ŠEMETKOVCE - greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła z 1753 r. To niezwykle cenna i oryginalna cerkiew łemkowska, jedna z niewielu typu południowego.  Trzyczęściowa z wysoką słupową wieżą posadowioną na zrębie babińca. Należy przyznać, że niewiele cerkwi reprezentuje w pełni jeden typ. Większość z nich łączy w sobie elementy różnych stylów. W tym przypadku uważa się, że cerkiew w Šemetkovcach reprezentuje czysty południowy typ. Posiada status Narodowego Zabytku Kultury.

Šemetkovce - cerkiew św. Michała Archanioła

Šemetkovce - cerkiew św. Michała Archanioła

MIROĽA - greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem Opieki Bourodzicy z 1770 r. Gruntownie remontowana po 1945 r., kolejne remonty w latach 90. XX w. i w 2008 r. Posiada status Narodowego Zabytku Kultury. To jedna z piękniejszych cerkwi łemkowskich typu północno-zachodniego. Posiada oryginalny ikonostas z końca XVIII w. i inne cenne wyposażenie.

Miroľa - cerkiew Opieki Bogurodzicy

Miroľa - cerkiew Opieki Bogurodzicy

Miroľa - cerkiew Opieki Bogurodzicy

BODRUŽAL - greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja z 1658 r. Jest to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego o nietypowej budowie. Od typowych cech stylu odróżnia ją kształt wież - stożkowate daszki zwieńczone makowiczką nakrytą małym daszkiem. Posiada status Narodowego Zabytku Kultury, a w 2008 r. została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Znajduje się przy cmentarzu na niewielkim wzgórku na skrzyżowaniu dróg.

Bodružal  - cerkiew św. Mikołaja

Bodružal  - cerkiew św. Mikołaja

Bodružal  - cerkiew św. Mikołaja
 
PRIKRA - to mała wieś położona w wąskiej dolinie Parku Krajobrazowego Wschodnie Karpaty. Na miejscowym cmentarzu znajduje się greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła z 1777 r. W latach 30. XIX w. została przesunięta o kilkadziesiąt metrów na obecne miejsce. Gruntownie remontowana na początku XX w. Jest to cerkiew typu północno-zachodniego o dość nietypowej architekturze. Kwadratowe prezbiterium i nawa nakryte są potrójnie łamanymi dachami namiotowymi. W zrębie świątyni brak jest wyodrębnionego babińca, który znajduje się pod lekko pochyłą wieżą z zachatą. Wewnątrz posiada barokowy ikonostas z XVIII w. a na ścianach kilka ciekawych ikon z XVII i XVIII w.  
 
Cerkiew św. Michała Archanioła w Prikrej

Cerkiew św. Michała Archanioła w Prikrej

Cerkiew św. Michała Archanioła w Prikrej
 

POTOKY - greckokatolicka cerkiew pod wezwaniem św. Paraskewy z 1773 r. Jak pisałem wyżej jest ona bardzo podobna do cerkwi z Novej Polianki, której rekonstrukcja znajduje się w skansenie w Svidniku. Obie wioski leżą po sąsiedzku - Nova Polianka należy do powiatu Svidnik, zaś Potoky - do powiatu Stropkov. Podobnie jak w Novej Poliance, cerkiew w Potokach to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego. Podczas jej remontu w 1957 r. zawalił się dach nawy niszcząc polichromię i część wyposażenia. Mimo to cerkiew udało się uratować - odnowiono ją bardzo pieczołowicie w pierwotnym kształcie. Kolejne remonty miały miejsce w latach 2002 i 2010.

Potoky - cerkiew św. Paraskewy

Potoky - cerkiew św. Paraskewy

Potoky - cerkiew św. Paraskewy

Potoky - cerkiew św. Paraskewy

Potoky - cerkiew św. Paraskewy. Ikonostas tej cerkwi odnowiony był niezwykle starannie i stylowo w pracowni konserwacji zabytków w Levočy. Brakuje w nim czwartego rzędu proroków i krzyża, które zaginęły. Pan, który otworzył nam cerkiew mówił, że ikony te ponoć w cerkwi z Habury znajdującej się obecnie w Hradec Kralove.

Potoky - ikonostas, Chrystus Pantokrator w rzędzie deesis

KOŽUCHOVCE to wieś leżąca pomiędzy Miroľą i Šemetkovcami lecz administracyjnie należąca do powiatu Stropkov. W wiosce tej znajdowała się zbudowana w 1741 r. cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Mikołaja. W 1927 r. została przeniesiona do Muzeum Wschodniej Słowacji w Koszycach. Znajduje się ona na tyłach muzeum widoczna również z ulicy. W czasie mojego ostatniego pobytu w Koszycach dotarłem w późnych godzinach popołudniowych do muzeum, które było już zamknięte. Zrobiłem tylko powyższe zdjęcie cerkwi z ulicy. Jak widać, jest to bardzo piękna cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego z łamanymi dachami namiotowymi nad prezbiterium i nawą, z pochyłą wieżą wchodzącą do babińca. Z informacji w moim przewodniku wyczytałem, że cerkiew nie jest udostępniona do zwiedzania. Całe wyposażenie zostało przeniesione do muzeum, wewnątrz pozostała polichromia na ścianach, której i tak nie można obejrzeć.

HABURA  - historia starej cerkwi z Habury jest dość niesamowita. Tutejsza drewniana cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła powstała w latach 1502-1510. Po wybudowaniu nowej murowanej świątyni w 1740 r. starą przeniesiono do Malej Poliany, gdzie w 1759 r. konsekrowano ją pod wezwaiem św. Mikołaja. W 1929 r. została kolejny raz przeniesiona do Hradec Kralove w Czechach, gdzie znajduje się do dziś. W ostatnich latach starosta Habury rozpoczął starania o odzyskanie świątyni, ale Czesi zdecydowanie odmówili. W tej sytuacji mieszkańcy Habury postanowili wybudować u siebie wierną kopię cerkwi. Postawiono ją w latach 2009-2010 nad potokiem poza wioską, gdzie pierwotnie stała. Cerkiew tę zwiedzałem latem ubiegłego roku. Jest faktycznie wspaniała i można przekonać się jak wyglądała jako nowa ponad 500 lat temu. Wewnątrz cerkiew ma być wyposażona w wierne kopie ikonostasu i ikon, które znajdują się w Hradec Kralove. A może już tam są?... o czym nie mogłem przekonać się, bo cerkiew była zamknięta. Nasuwa się myśl, że jest to być może najstarsza cerkiew łemkowska (ta oryginalna w Hradec Kralove) spośród wszystkich istniejących na terenie Polski i Słowacji. Na pewno starsza od naszej w Powroźniku z początku XVII w., która uchodzi za najstarszą drewnianą cerkiew łemkowską w Polsce.

Habura - cerkiew św. Michała Archanioła

Habura - cerkiew św. Michała Archanioła

Habura - cerkiew św. Michała Archanioła
 

Bibliografia:

Przewodnik Cerkwie drewniane Karpat – Polska i Słowacja, praca zbiorowa

Oficyna Wydawnicza „Rewasz”

2 komentarze:

  1. Piękna prezentacja budownictwa cerkiewnego. Od dawna cerkwie mnie fascynują, Zwiedza klem głownie krajowe, ale i po słowackiej stronie nie brak pięknych przykładów.
    Świetne zdjęcia, pozdrawiam.

    OdpowiedzUsuń
  2. Dziękuję za regularne odwiedzenie mojego bloga. Dziś zdecydowałem się zmienić tego posta. M. in. dodałem 1 cerkiew w Haburze. Polecam ją bardzo. Znajduje się niedaleko polskiej granicy - najlepszy dojazd z Komańczy lub Radoszyc, gdzie jest również ciekawa drewniana cerkiew.

    OdpowiedzUsuń

Dziękuję za odwiedzenie mojego bloga. Będzie mi miło przeczytać Twój komentarz na temat opublikowanego posta.