Drewniane cerkwie łemkowskie nr 05

Beskid Niski - Dolina Białej (część I)

Kontynuując prezentację drewnianych cerkwi łemkowskich przechodzę do Beskidu Niskiego, regionu w którym znajduje się najwięcej tego typu świątyń. Zaczynam od Doliny Białej i zgodnie z nakreśloną wcześniej zasadą będę schodził z południa od granicy ze Słowacją na północ. Zamieszczone tu zdjęcia pochodzą z różnych lat, w związku z czym kolory tej samej cerkwi mogą niekiedy znacznie się od siebie różnić. Cerkwie pokazywane w tym poście według kolejności to: 

Muszynka, Tylicz, Mochnaczka Niżna

MUSZYNKA to spora wieś leżąca w Beskidzie Niskim niedaleko przejścia granicznego ze Słowacją. Znajduje się w niej dawna cerkiew greckokatolicka z XVII lub XVIII w. (podawane są różne daty powstania) pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty. Obecnie pełni funkcję kościoła filialnego parafii w Tyliczu. Jest to cerkiew typu północno-zachodniego z pewnymi zmianami wprowadzonymi podczas przebudowy w XX w. Do typowych cech należy łamany dach namiotowy nad nawą, odstępstwami zaś to dach kalenicowy nad prezbiterium i kalenicowy łącznik dachu z wieżą. Słupowa wieża szeroką zachatą obejmuje przedsionek i babiniec.

Cerkiew św. Jana Ewangelisty w Muszynce

Cerkiew św. Jana Ewangelisty w Muszynce

Cerkiew św. Jana Ewangelisty w Muszynce - widok od strony prezbiterium

Cerkiew św. Jana Ewangelisty w Muszynce - piękne barokowe hełmy na wieży i nawie 

Cerkiew św. Jana Ewangelisty w Muszynce. Wysokie świerki zasłaniają świątynię od frontu.

Ikonostas cerkwi św. Jana Ewangelisty w Muszynce

Ikonostas cerkwi św. Jana Ewangelisty w Muszynce - ikona namiestna św. Mikołaja

Ikonostas cerkwi w Muszynce - ikona chramowa św. Jana Ewangelisty 

Ikonostas cerkwi św. Jana Ewangelisty w Muszynce - Chrystus Wielki Kapłan w rzędzie deesis

Ikonostas cerkwi św. Jana Ewangelisty w Muszynce - prazdniki i rząd Apostołów lewej strony deesis

Ikonostas cerkwi św. Jana Ewangelisty w Muszynce - prazdniki i rząd Apostołów prawej strony deesis

Cerkiew św. Jana Ewangelisty w Muszynce - barokowy prawy boczny ołtarz Matki Boskiej z Dzieciątkiem 

Cerkiew św. Jana Ewangelisty w Muszynce - rokokowy lewy boczny ołtarz św. Barbary z XVIII w. Według tradycji, obraz ten 

został przeniesiony z cerkwi w warownym obozie konfederatów barskich w pobliżu Muszynki. Konfederaci uważali św. Barbarę za swoją patronkę. 

TYLICZ to duża wieś na południe od Krynicy-Zdroju. Lokowany w XIV w. przez Kazimierza Wielkiego jako Miastko, był drugim po Muszynie miastem tzw. Państwa Muszyńskiego należącego do biskupów krakowskich. W XV w. traci prawa miejskie. W XVII w. biskup Piotr Tylicki ponownie nadaje mu prawa miejskie. Od jego nazwiska miasto przybiera obecną nazwę Tylicz. W 20-leciu międzywojennym ponownie traci prawa miejskie. Na tutejszym cmentarzu znajduje się dawna cerkiew greckokatolicka z I połowy XVIII w. pod wezwaniem śś. Kosmy i Damiana. Obecnie pełni funkcje rzymskokatolickiego kościoła cmentarnego. Jest to duża cerkiew typu północno-zachodniego z monumentalną wieżą, która obejmuje przedsionek i część babińca. Po obu stronach nawy posiada boczne kaplice w formie kryłosów otwartych do wnętrza świątyni. Cerkiew jest nieorientowana z prezbiterium zwróconym na północ.  

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu - widok od strony prezbiterium

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu. 

W ogrodzeniu cmentarza znajduje się oryginalna murowana dzwonnica z trzema cebulkami krytymi blachą

Cebulki dzwonnicy i wieża cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu

Monumentalna wieża cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu

Wnętrze cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu. Cerkiew posiada bardzo bogatą polichromię ornamentalno-figuralną, która pochodzi z lat 30. XX w. Wiele cerkwi na terenach ówczesnej wschodniej Polski otrzymała bogaty wystrój w związku z przygotowaniami do obchodów w 1938 r. 950-lecia chrztu Rusi Kijowskiej. Innym przykładem tej akcji jest chociażby cerkiew św. Dymitra w pobliskim Szczawniku (vide: Cerkwie łemkowskie Doliny Popradu). Podobnie jak w Szczawniku, pracowała tu ta sama grupa artystów ukraińskich "Riznica" z Sambora.

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu - lewa skrajna ikona namiestna św. Mikołaja. W cerkwi tej istnieje duża dysproporcja 

pomiędzy ikonami namiestnymi - obie boczne są o wiele wyższe od środkowych ikon Matki Boskiej i Chrystusa. 

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu - środkowa lewa ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii. 

W ręce wskazującej na Chrystusa Matka Boska trzyma białą różę, co jest przejawem wpływu sztuki zachodniej.  

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu - środkowa prawa ikona namiestna Chrystusa Nauczającego 

Ikonostas cerkwi w Tyliczu - ikona chramowa śś. Kosmy i Damiana

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu - misternie rzeźbione carskie wrota

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu - Ostatnia Wieczerza znajdująca się nad carskimi wrotami w rzędzie prazdników. 

Ikony te zostały skradzione w latach 80. XX w. i zostały uzupełnione kopiami w roku 2001.  

Ikonostas cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu - znajdująca się nad prazdnikami centralna ikona trimorfon w rzędzie deesis. Trimorfon (obraz trzech postaci) jako pierwotna forma deesis przedstawia Chrystusa Pantokratora / Wielkiego Kapłana w otoczeniu Matki Boskiej i św. Jana Chrzciciela orędujących w imieniu ludzkości. W późniejszych przedstawieniach deesis ikonę tę zastępuje sam Chrystus Pantokrator / Wielki Kapłan.

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu - znajdujący się w prezbiterium późnobarokowy ołtarz główny Matki Boskiej z Dzieciątkiem 

w typie Hodegetrii z XVIII w. 

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu - ołtarz główny Matki Boskiej Hodegetrii w bogatej srebrnej sukience

Cerkiew w Tyliczu - bardzo piękny barokowy rzeźbiony krucyfiks, 

który jako niekanoniczny zasłaniany jest przez ikonę chramową śś. Kosmy i Damiana 

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu - bogato zdobiona kopuła nad nawą z wizerunkami czterech Ewangelistów

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu. Na ścianach po obu stronach ikonostasu znajdują się wizerunki śś Olgi i Włodzimierza, 

którzy schrystianizowali Ruś Kijowską.

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu - Chrystus w Ogrojcu. Identyczna polichromia znajduje się w cerkwi w Szczawniku. 

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Tyliczu. Barokowy konfesjonał z amboną u góry to swego rodzaju ciekawostka jakiej nie spotyka się w wielu cerkwiach. To jeszcze jeden przejaw latynizacji w cerkwiach unickich po Synodzie Zamojskim. Ambona ozdobiona jest wizerunkami Ewangelistów i Dobrego Pasterza na zaplecku.

MOCHNACZKA NIŻNA to duża wieś na wschód od Krynicy. Znajduje się tu zbudowana prawdopodobnie w XVIII w. dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Michała Archanioła. Obecnie pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej . Jest to cerkiew typu północno-zachodniego po zmianach. W 1846 r. powiększono nawę kosztem prezbiterium, dobudowując nowe. W związku z tym na nowej części pojawił się dach kalenicowy. Od przodu cerkiew posiada masywną wieżę z pozorną izbicą i zachatą obejmującą babiniec.  
 

Cerkiew św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej. Latem od przodu cerkiew zasłonięta jest przez wysokie drzewa, 

między którymi prześwituje wieża.

Cerkiew św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej - widok na wiosnę. Przed cerkwią znajduje się niewielka dzwonnica.

Cerkiew św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej - widok na wiosnę od strony południowej

Cerkiew św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej - widok od strony cmentarza

Wieże cerkwi św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej

Wnętrze cerkwi św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej

Cerkiew św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej - polichromia przedstawiająca Trójcę Świętą na sklepieniu cerkwi.

MOCHNACZKA NIŻNA - dawna greckokatolicka kaplica pod wezwaniem Narodzenia Bogurodzicy znajdująca się przy drodze ok. 100 m. powyżej cerkwi na terenie domu dziecka prowadzonego przez siostry zakonne. Powstała w roku 1767 z fundacji miejscowego proboszcza greckokatolickiego księdza Czyrniańskiego. Jest to budowla jednoprzestrzenna konstrukcji zrębowej z wieżą. Od 1947 r. użytkowana jako kaplica rzymskokatolicka.

Kaplica Narodzenia Bogurodzicy w Mochnaczce Niżnej

Ikonostas barokowo-klasycystyczny z XVIII w. w kaplicy Narodzenia Bogurodzicy w Mochnaczce Niżnej. Z uwagi na szczupłość miejsca jest niekompletny, ale posiada bardzo cenne ikony.

Ikonostas w kaplicy Narodzenia Bogurodzicy - ikona św. Mikołaja

Ikonostas w kaplicy Narodzenia Bogurodzicy w Mochnaczce Niżnej - ikona Matki Boskiej Hodegetrii

Ikonostas w kaplicy Narodzenia Bogurodzicy w Mochnaczce Niżnej - ikona Chrystusa Nauczającego

Ikonostas w kaplicy Narodzenia Bogurodzicy w Mochnaczce Niżnej - ikona św. Michała Archanioła. 

Kaplica podlegała pod tutejszą cerkiew, dlatego na miejscu ikony chramowej znajduje się patron cerkwi.

Carskie wrota w kaplicy Narodzenia Bogurodzicy w Mochnaczce Niżnej

Ostatnia Wieczerza w kaplicy Narodzenia Bogurodzicy w Mochnaczce Niżnej

Bibliografia:

Przewodnik Cerkwie drewniane Karpat – Polska i Słowacja, praca zbiorowa

Oficyna Wydawnicza „Rewasz”

Stanisław Kryciński – Łemkowszczyzna (Po obu stronach Karpat, Czas wojny i pokoju, Nieutracona)

Wydawnictwo LIBRA

Jarosław Giemza – Cerkwie i ikony Łemkowszczyzny

Wydawnictwo LIBRA

Przewodnik Beskid Niski, praca zbiorowa

Oficyna Wydawnicza „Rewasz”

Bogdan Mościcki – Przewodnik Beskid Sądecki

Oficyna Wydawnicza „Rewasz”