voyages... voyages...: Drewniane cerkwie łemkowskie nr 15

sobota, 12 października 2019

Drewniane cerkwie łemkowskie nr 15

Beskid Niski - Dorzecze Ropy (część II)

Kontynuując poprzedni post przedstawię tu cerkwie leżące na wschodnich krańcach dorzecza Ropy. Będą to w kolejności następujące cerkwie:

Konieczna, Zdynia, Krzywa, Bartne, Bodaki i Ropica Górna

KONIECZNA to wieś leżąca przy granicy ze Słowacją na trasie Gorlice - Berdejov. W centrum wsi na cmentarzu stoi dawna cerkiew greckokatolicka, obecnie prawosławna z 1893 r. pod wezwaniem św. Bazylego. Nieużytkowana po roku 1947 stopniowo niszczała. W 1956 r. część dawnych mieszkańców powróciła i po kilkuletnich staraniach uzyskała zgodę na jej użytkowanie. Jest to cerkiew trójdzielna, orientowana, bezstylowa z prostą wieżą. Dachy kryte blachą zwieńczone są cebulastymi baniami nie spotykanymi na całej Łemkowszczyźnie. Na osi cerkwi stoi dość oryginalna dzwonnica słupowa.

Cerkiew św. Bazylego w Koniecznej

Wieże cerkwi św. Bazylego w Koniecznej

ZDYNIA to duża wieś, która leży nad potokiem Zdynianka dopływem Ropy, 4 km na północ od Koniecznej przy tej samej trasie Gorlice - Bardejov. Zamieszkała jest głównie przez Łemków. Znajduje się tu dawna cerkiew greckokatolicka, obecnie prawosławna pod wezwaniem Opieki Bogurodzicy. Cerkiew powstała pod koniec XVIII w. W 1912 r. była odnawiana i przekształcona. Po roku 1947 po wysiedleniu Łemków służyła jako kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Powracający po 1956 r. dawni mieszkańcy byli w większości grekokatolikami, lecz władze nie zgodziły się na utworzenie parafii. Dopiero w 1967 r. powołano parafię prawosławną. Po okresie odwilży w 1987 r. część mieszkańców wystąpiła z projektem powrotu do grekokatolicyzmu. Zorganizowano nawet referendum, ale wniosek upadł i parafia pozostała przy prawosławiu. W cerkwi odprawiane są msze dla prawosławnych i rzymskich katolików. Jest to cerkiew typu schyłkowego - trójdzielna z dachami kalenicowymi oraz dużą wieżą o lekko pochyłych ścianach obejmującą babiniec. Dachy cerkwi zwieńczone oryginalnymi wieżyczkami, wieża - niskim profilowanym dachem namiotowym ze ślepą latarnią i cebulką. Na osi cerkwi stoi dzwonnica szkieletowa.

W 1886 r. w Zdyni w rodzinie tamtejszego rolnika urodził się Maksym Sandowycz, jedyny łemkowski święty Kościoła Prawosławnego, znany jako św. Maksym Gorlicki. Na prawosławie przeszedł w klasztorze w Poczajowie. Po ukończeniu seminarium duchownego w Żytomierzu został skierowany do pracy w parafii w Grabiu na Łemkowszczyźnie. Mimo kilku aresztowań i zakazów ze strony władz austriackich prowadził nadal aktywną działalność misyjną na rzecz prawosławia. Po głośnym procesie lwowskim został uniewinniony i na początku czerwca 1914 wrócił do Zdyni podejmując posługę duszpasterską w Grabiu. Po wybuchu I wojny światowej został ponownie aresztowany na początku sierpnia i osadzony w więzieniu w Gorlicach, gdzie miesiąc później został rozstrzelany bez procesu sądowego. Pochowany na tamtejszym cmentarzu, po 6 latach na życzenie rodziny przeniesiony został na cmentarz w Zdyni. Po ostatecznym zatwierdzeniu kanonizacji, w 2006 r. jego relikwie zostały przeniesione do soboru Świętej Trójcy w Gorlicach. Na cmentarzu w Zdyni pozostał pusty grób, na którym wystawiono pomnik Łemkowska Golgota zaprojektowany przez jego wnuka Michała. Zainteresowanych tą postacią odsyłam do internetu.

Zdynia znana jest z festiwali kultury łemkowskiej "Łemkowska Watra", które odbywają się co roku w ostatni weekend lipca. Teren festiwalu znajduje się przy bocznej drodze do Lipnej ok. 1 km od wioski. Biorą w nim udział zespoły z Polski, Słowacji i Ukrainy oraz liczni goście z Polski i zagranicy.

Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Zdyni

KRZYWA to niewielka wieś w południowej części Beskidu Niskiego leżąca na północny-wschód od Zdyni, malowniczo położona wśród wzgórz w dolinie potoku Zdynianka. Znajduje się tu dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem śś. Kosmy i Damiana, obecnie filia parafii rzymskokatolickiej w Gładyszowie pod wezwaniem Marii Panny Niepokalanie Poczętej. Cerkiew zbudowano w latach 1924-1926 na miejscu starszej, która spłonęła podczas działań I wojny światowej. Jest to budowla w popularnym wówczas stylu narodowo-ukraińskim - trójdzielna na podłużnym planie, nawa pokryta czterospadowym dachem z dużą kopułą na ośmiobocznym tamburze, nad prezbiterium i babińcem są dachy kalenicowe zwieńczone mniejszymi kopułami. Dach i kopuły łącznie z tamburami pokryte są blachą. Obok cerkwi stoi dwukondygnacyjna dzwonnica oszalowana deskami, nakryta namiotowym daszkiem z makowiczką. Obszerne wnętrze jest dość puste - brak polichromii i ikonostasu, jest tylko dawny ołtarz główny i dwa skromne ołtarze boczne.

Cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Krzywej

Centralna kopuła na cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Krzywej

Dzwonnica cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Krzywej

BARTNE to duża wieś łemkowska położona u zachodnich podnóży Magury Wątkowskiej w długiej dolinie potoku Bartnianka. W przeszłości było znane z działalności kamieniarskiej. Dobrej jakości piaskowiec wydobywano na stoku Magurycza Dużego. Wytwarzano z niego nagrobki, figury przydrożne i wiele przedmiotów codziennego użytku. Nagrobki, przydrożne krzyże i kapliczki z Bartnego można spotkać na terenie całej Łemkowszczyzny. W Bartnem są dwie drewniane cerkwie - starsza greckokatolicka z 1841 r. i prawosławna z 1928 r. obie pod wezwaniem śś. Kosmy i Damiana. Cerkiew greckokatolicka nieużytkowana od II wojny światowej, po kapitalnym remoncie została przekształcona w filię Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach. Jest to bardzo ciekawa cerkiew typu północno-zachodniego. Ściany i dachy są pokryte gontem. Posiada łamane dachy namiotowe na świątyni i wieży zwieńczone ślepymi latarniami z makowiczkami. Na części babińca jest dach kalenicowy. Duża pochyła wieża z zachatą obejmuje zachodnią część babińca. Wewnątrz cerkiew posiada własne wyposażenie: XVIII wieczny ikonostas, boczny ołtarz i ikony oraz obiekty sztuki cerkiewnej z nieistniejących okolicznych cerkwi. Jest ono bardzo skromne i w nie najlepszym stanie - ikony nie konserwowane od lat, kilka z nich to kopie.

Greckokatolicka cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Bartnem

Pochodzący z XVIII w. ikonostas greckokatolickiej cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Bartnem

Ikonostas greckokatolickiej cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Bartnem - dolna środkowa część:

ikony namiestne Matki Boskiej Hodegetrii i Chrystusa Nauczającego rozdzielone carskimi wrotami.

Ikonostas greckokatolickiej cerkwi śś. Kosmy i Damiana w Bartnem - górna środkowa część deesis: trimorfon, po bokach apostołowie.

Ikonostas greckokatolickiej cerkwi w Bartnem - ikona św. Michała Archanioła na miejscu ikony chramowej śś. Kosmy i Damiana.
W cerkwi znajduje się mocno zniszczona ikona tych świętych, co może świadczyć o ich zamianie w ikonostasie.

Greckokatolicka cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Bartnem - bardzo piękna ikona Chrystusa Nauczającego - nie odnotowałem skąd pochodzi.

Greckokatolicka cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Bartnem - kopia środkowej części starego deesis.

Oryginał swego czasu cerkiew sprzedała do Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Prawosławna cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Bartnem. Na fali schizmy tylawskiej większość mieszkańców Bartnego w 1928 r. przeszła na prawosławie. Nie mogąc korzystać z istniejącej we wsi cerkwi greckokatolickiej, mieszkańcy zdecydowali wybudować nową cerkiew prawosławną tzw. czasownię, która powstała w ciągu 2 miesięcy. To jedna z dwóch większych czasowni na Łemkowszczyźnie, które przetrwały do dziś. Jest to cerkiew w popularnym wówczas stylu narodowo-ukraińskim - trójdzielna z dachem kalenicowym zwieńczonym dużą kopułą nad nawą i mniejszymi kopułami nad prezbiterium i babińcem. Po wysiedleniu Łemków była wykorzystywana jako pomieszczenie dla owiec i bydła i popadała w ruinę. Dwa lata po powrocie dużej części dawnych mieszkańców, w 1958 r. przywrócono parafię prawosławną. W latach 1968-1969 przeprowadzono jej gruntowny remont.

Prawosławna cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Bartnem

Prawosławna cerkiew śś. Kosmy i Damiana w Bartnem. Przed cerkwią stoi pomnik z tutejszego piaskowca Dymitra Bortniańskiego, którego ojciec pochodził z Bartnego. Bortniański to jeden z największych XVIII wiecznych kompozytorów rosyjskich. Studiował w Petersburgu i we Włoszech. Komponował opery, muzykę kameralną i przede wszystkim muzykę cerkiewną. Jest to postać budząca spory między Rosją i Ukrainą, ponieważ oba kraje uważają go za swego.

BODAKI to malowniczo położona wieś w dolinie Bortnianki 4 km na północ od Bartnego. Podobnie jak w Bartnem, istnieją tu 2 cerkwie w niewielkiej odległości - dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Dymitra z 1902 r. i niewielka tymczasowa cerkiew prawosławna czasownia z 1932 r. pod tym samym wezwaniem. Cerkiew greckokatolicka pełni obecnie funkcję kościoła filialnego parafii w Małastowie. Jest to cerkiew typu schyłkowego, trójdzielna z dachami kalenicowymi i niewysoką prostą wieżą nietypowo posadowioną na zrębie babińca. Wieża i nawa zwieńczone są baniastymi hełmami ze ślepą latarnią i makowiczką, nad prezbiterium jest tylko ślepa latarnia z makowiczką.

Greckokatolicka cerkiew św. Dymitra w Bodakach

Greckokatolicka cerkiew św. Dymitra w Bodakach - po prawej stronie w głębi widoczna jest cerkiew prawosławna

Ikonostas greckokatolickiej cerkwi św. Dymitra w Bodakach autorstwa A.H.Szajna z 1902 r.

Środkowa część ikonostasu greckokatolickiej cerkwi św. Dymitra w Bodakach

Ikonostas greckokatolickiej cerkwi św. Dymitra w Bodakach - ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii

Ikonostas greckokatolickiej cerkwi św. Dymitra w Bodakach - ikona namiestna Chrystusa Pantokratora

Greckokatolicka cerkiew św. Dymitra w Bodakach - ikona Matki Boskiej Eleusy

Prawosławna cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra w BODAKACH stoi przy bocznej drodze nieco powyżej cerkwi greckokatolickiej. Po powrocie dużej części dawnych mieszkańców po roku 1956 została przywrócona do kultu. Jest to filia parafii prawosławnej w Bartnem. Jest to nieduża cerkiew orientowana, trójdzielna, składająca się z niewielkiego prezbiterium, większej nawy i babińca. Każda z trzech części nakryta jest blaszanym dachem kalenicowym. Nad nawą jest wieżyczka z cebulastym hełmem, nad prezbiterium - mała wieżyczka z cebulką.

Prawosławna cerkiew św. Dymitra w Bodakach

ROPICA GÓRNA to wieś nad potokiem Sękówka leżąca ok 6 km na północny-zachód od Bodaków przy głównej trasie z Gorlic do Koniecznej (przejście graniczne ze Słowacją). Przed wojną zamieszkała głównie przez Łemków nazywała się Ropicą Ruską. Pośrodku wsi przy głównej drodze stoi dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem św. Michała Archanioła z 1813 lub 1819 r. Nie wyklucza się, że powstała w wyniku przebudowy starszej cerkwi, ponieważ nad stropami nawy i babińca zachowały się pozostałości zrębu kopuł, świadczące o przebudowie dachów namiotowych na obecne kalenicowe. Jest to cerkiew typu schyłkowego z dachami kalenicowymi i dużą pochyłą wieżą ze słupami wchodzącymi do babińca. Wieża zwieńczona jest dużym barokowym hełmem, dachy świątyni - ślepymi latarniami z makowiczką. Ściany i dachy są pokryte gontem. Obecnie cerkiew pełni funkcję kościoła filialnego parafii w Małastowie.

Cerkiew św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej

Cerkiew św. Michała archanioła w Ropicy Górnej

Cerkiew św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej - widok na ołtarz główny przez otwór po carskich wrotach

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej - lewa skrajna ikona namiestna św. Onufrego,

który w tej wiosce cieszył się szczególnym poważaniem

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej - ikona namiestna Matki Boskiej Hodegetrii

Ikonostas cerkwi św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej - ikona namiestna Chrystusa Nauczającego

Ikonostas cerkwi w Ropicy Górnej - ikona chramowa św. Michała Archanioła

Cerkiew św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej - boczny ołtarz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy

Cerkiew św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej - boczny ołtarz św. Mikołaja

Cerkiew św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej - polichromia Przemienienie Pańskie na sklepieniu

Cerkiew św. Michała Archanioła w Ropicy Górnej - polichromia Matki Boskiej na sklepieniu babińca nad chórem muzycznym

Bibliografia:

Przewodnik Cerkwie drewniane Karpat – Polska i Słowacja, praca zbiorowa

Oficyna Wydawnicza „Rewasz”

Stanisław Kryciński – Łemkowszczyzna (Po obu stronach Karpat, Czas wojny i pokoju, Nieutracona)

Wydawnictwo LIBRA

Jarosław Giemza – Cerkwie i ikony Łemkowszczyzny

Wydawnictwo LIBRA

Przewodnik Beskid Niski, praca zbiorowa

Oficyna Wydawnicza „Rewasz”
Bogdan Mościcki – Przewodnik Beskid Sądecki
Oficyna Wydawnicza „Rewasz”

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Dziękuję za odwiedzenie mojego bloga. Będzie mi miło przeczytać Twój komentarz na temat opublikowanego posta.